Monday, January 31, 2022

ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် Son Kho Pau ( Part 1)

 တစ်ချိန်က နာမည်ကျော် ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) မှ တပ်ရင်းမှူး ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် (Son Kho Pau) ကွယ်လွန်ခဲ့သည်မှာ ဖေဖော် ဝါရီ လ ၁၄ ရက်နေ့ဆိုရင် ၄၁ နှစ်ြပည့်ပြီဖြစ်ပါသည်။ ချင်းသူ ရဲကောင်း ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် အားဂုဏ်ပြုသည့်အနေဖြင့် သူ့၏ ကိုယ်ရေး အကျဉ်းကို ဖော်ပြလိုက်ပါတယ်။

ဗြိတိသျှကိုလိုနီ ကျွန်ဘဝမှ ၁၉၄ဂခုနှစ်တွင် လွတ်မြောက်လာသော လွတ်လပ်သည့် ပြည် ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော်သစ်သည် လွတ်လပ် ရေး၏ ဘွားဖက်တော်အဖြစ် နိုင်ငံတဝှမ်း ပြည်တွင်းစစ်ကြီး နှင့် ကြုံတွေ့ ရင်ဆိုင်ခဲ့ရ ပြီး ပြည်ထောင်စုကြီးပြိုကွဲ လုမတတ် ဖြစ်ခဲ့ရသည်။ ၁၉၄၉ ခုနှစ်တွင် ဟုန်းဟုန်းတောက်လောက်သည့် ပြည်တွင်း စစ်မီး၏ အရှိန် သည် မြို့တော် ရန်ကုန်ကိုပင် ချိန်းခြောက် သည်အထိဖြစ်ခဲ့သည်။ 

ထိုစဉ်ကာလ ကမ္ဘာက ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနု အစိုးရအား ရန်ကုန်အစိုးရဟု လှောင်ပြောင် သမုတ် နေကြသည့် အချိန်တွင် ချင်းသေနတ်ကိုင် တပ်ရင်း များသည် ပြည်ထောင်စုကြီးပြိုကွဲမည့် အရေးမှ ရှောင်လွဲနိုင်ရန် အတွက် နိုင်ငံ တော် အစိုးရ၏ အားအကိုးရဆုံးသော တပ်ရင်းများ ဖြစ် ကြသည်။ ထိုသို့ ရွပ်ရွပ်ချွံချွံတိုက်ပွဲဝင်ခဲ့သည့် ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်းများထဲမှ တပ်ရင်း (၂) ကို ဦးဆောင် ကွပ်ကဲသူမှာ ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် (စီး ယင်းမျိုးနွယ်စု) ဖြစ်သည်။ 

သူသည် ၁၉၄၈-၁၉၅ဝနှစ်အတွင်း ရောင်စုံသူပုန်ခေတ်တွင် နိုင်ငံ့သား ကောင်းပီပီ ပြည်တောင်စု ကြီး မပြိုကွဲရေး အတွက် နိုင်ငံ့တာဝန်ကို သစ္စာ ရှိရှိ ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ၁၉၆၄ ခုနှစ်တွင်မူ ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်း ဦးဆောင် သော တော်လှန်ရေးကောင်စီ အစိုးရအား တော်လှန်ပြီး လွတ်လပ်သော ချင်းပြည်ထူထောင်ရေးအတွက် ချင်းအမျိုးသားများ၏ လက်နက်ကိုင် တော်လှန်ရေးကို ဦးဆောင် သူများထဲတွင် တဦးအဖြစ် ရှေ့ဆုံးမှ တက် တက် ကြွကြွ ပါဝင်ခဲ့သည်။ 

ဤဆောင်းပါတွင် ဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင်၏ တိုင်းပြည်နှင့်လူမျိုးအတွက် ဆောင်ရွက်ချက်များ ကို လက်လှမ်းမှီသလောက် ဖော်ပြသွားပါမည်။

ငယ်ဘဝ၊ ပညာရေးနှင့် ဗြိတိသျှစစ်တပ်သို့ အမှုထမ်းခြင်း

ဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင်သည် ၁၉၂ဝ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၁ ရက်နေ့တွင် U Huat Vum နှင့် Daw Vung Kho Dim တို့မှ တီးတိန်မြို့နယ်၊ ထုတ်လိုင်ရွာတွင် ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ သူသည် ထုတ်လိုင်ရွာ အစိုးရ မူလတန်းကျောင်း၌ စတုတ္ထတန်းအထိ ပညာသင်ကြားခဲ့ပြီးနောက် ဖလမ်းမြို့ အလယ်တန်း ကျောင်း၌ နဝမ တန်းအောင်မြင်သည်အထိ ပညာသင်ယူခဲ့သည်။ ထိုခေတ်ကာလ ချင်းတောင် တန်းဒေသ တွင် အထက်တန်း ကျောင်းဆင်းပြီး အစိုးရဝန်ထမ်း အလုပ် နှင့် လယ်ယာ လုပ်ငန်းမှ လွဲ၍ အခြားလုပ်ကိုင်ရန် လုပ်ငန်းများ မရှိခဲ့ပေ။ 

ဗြိတိသျှတပ်မတော် မှ စစ်သားများကို လစာကောင်းကောင်းပေးသည့်အပြင်၊ စစ်ထဲဝင်လျင် မြေပြန့် ဒေသ များသို့ သွားရောက် စွန့်စားခွင့် ရရှိနိုင်ကြသဖြင့် ချင်း လူငယ် တော်တော်များများမှာ စစ်ထဲသို့ ဝင်ကြ သည်က များလေသည်။ အခြားချင်းလူငယ်များကဲ့သို့ ဆွန်ခိုပေါင် သည်လည်း ပြင်ဦးလွင် (မေမြို့) ရှိ အမှတ် (၂) ဗမာ့သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်းတွင် ၁၉၃၉ ခုနှစ်မှစတင် ပြီး တပ်သားအဖြစ် အမှုထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။

ဆွန်ခိုပေါင် ဗမာ့သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း တွင်စတင် အမှု ထမ်းဆောင်ပြီး များမကြာမီတွင် ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်ကြီး စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ မြန်မာပြည်အား ဗြိတိသျှကိုလိုနီ လက်အောက်မှ ကယ်တင် ရန်အတွက် ဒုဗိုလ်ချုပ် Shojiro Iida ဦးဆောင်သော ဂျပန်တပ်မတော်မှ တပ်မ ၁၅ သည် ထိုင်းနိုင်ငံမှတစ်ဆင့် မြန်မာနိုင်ငံသို့ စီးနင်း ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ 

တပ်မ ၁၅ သည် မြိတ် နှင့် ထားဝယ် လေယဉ်ကွင်းတို့အား အလွယ် တကူ သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ကြသည်။ ဂျပန်ခြေလျင်တပ်ရင်း အမှတ် ၃၃ နှင့် ၅၅ တို့သည်လည်း မြန်မာပြည် တောင်ပိုင်း နှင့် အလယ်ပိုင်းအား ဝင်ရောက်သိမ်းပိုင်နိုင်ခဲ့ သဖြင့် ဗြိတိသျှတပ်များသည် လည်း အန္ဒိယသို့ ဆုတ်ခွာ ခဲ့ရသည်။ 

၁၉၄၂ ဇန်နဝါရီလကုန်အထိ ဂျပန်တပ်မတော် နှင့် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းဦးဆောင်သော ဗမာ့ လွတ်လပ်ရေးတပ်မတော် တို့ သည် မြဝတီမှ ထားဝယ်အထိ သိမ်းပိုက် နိုင်ခဲ့ကြသည် ။ ဗြိတိသျှ တပ်မတော်မှ ဗမာ သေနတ်ကိုင် တပ်ရင်း (၂) သည်လည်း မော်လမြိုင်မှ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သို့ ဆုတ်ခွာကြရသည်။ ထိုအချိန်တွင် ဆွန်ခိုပေါင် သည် တပ်စုတပ်ကြပ်ကြီး (Platoon Sergant) အဖြစ် ဗမာသေနတ်ကိုင် တပ် ရင်း (၂) နှင့်အတူ အိန္ဒိယနိုင်ငံသို့ ဆုတ်ခွာခဲ့ရသည်။

အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် ဗြိတိသျှတပ်သားများ ပြန်လည်စုစည်းခဲ့ကြပြီး ပြောက် ကျား စနစ်ဖြင့် မြန်မာပြည်တွင်း သို့ ပြန်လည် ဝင်ရောက်ထိုးဖောက်ရန် ပြင်ဆင်ခဲ့ကြသည်။ ထိုသို့တိုက်ခိုက် ရန်အတွက် အထူး Chindit (ခြင်္သေ့) တပ်ဖွဲ့အား ဗြိတိသျှ တမ်မတော်မှ ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ထိုအထူး တပ်ဖွဲ့အား ဦးဆောင်သူမှာ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး Orde Charles Wingate ဖြစ်သည်။ ၁၉၄၃ ခုနှစ် စောစော ပိုင်းတွင် ဗြိတိသျှ၏ Chindit တပ်သည် ဂျပန်တို့အား စစ်ဆင်ခဲ့သော်လည်း ဂျပန်တပ်များက တိုက်ခိုက်တွန်းလှန်နိုင်ခဲ့ရာမှ အိန္ဒိယသို့ ပြန်လည် ဆုတ်ခွာခဲ့ရသည်။ 

နောက် တစ်ဖန် Chindit တပ်သည် ဂျပန်တပ်များအား တိုက်ခိုက်ရန် ပြင်ဆင်နေချိန် ၁၉၄၄ မေလ ၁ရက်နေ့တွင် Sergant ဆွန်ခိုပေါင်သည် ဒုဗိုလ်၊ နောက်မကြာမီတွင် ဗိုလ်ရာထူးအထိ တိုးမြှင့်ခြင်းခံရသည်။ Chindit အထူးတပ်သည် ၁၉၄၄ ခုနှစ် အစောပိုင်းတွင် မြန်မာနိုင်ငံ အတွင်းသို့ ပြန်လည်၍ ထိုးစစ် ဆင်နွှဲခဲ့ရာ ဂျပန်တို့အား အသာစီးရရှိပြီး မြန်မာပြည် ဘက်သို့ ဝင်ရောက်ထိုးဖောက်နိုင်ခဲ့ကြသည်။ 

ထိုသို့စစ်ဆင်နေချိန်တွင် သူ့အား ဗိုလ်ကြီးအဖြစ် ရာထူးတိုးပေးခဲ့ပြီး သူကိုယ်တိုင် တပ်စုတစ်ခုအား ဦးဆောင်ရင်း Chindit တပ်ဖွဲ့နှင့်အတူ ရွပ်ရွပ်ချွံချွံတိုက်ပွဲဝင်ခဲ့သည်။ Chindit တပ်သည် ဂျပန်တပ်များကို အိန္ဒိယနှင့် ချင်းတောင်တန်းများမှ မောင်းထုတ် နိုင်ခဲ့သည်။ ဒုတိယ အမ္ဘာစစ်ကြီး ပြီးဆုံးသွားသည့်အချိန်တွင် သူသည် မြန်မာပြည်သို့ ပြန်လာ ခဲ့ပြီး ဗိုလ်မှူးရာထူးသို့ တိုးမြှင့်ခြင်း ခံရလေသည်။

Lt.Col Hrang Thio, C.O of 1st Chin Rifle (left) Lt.Col Son Kho Pau, C.O of 2nd Chin Rifle (right)

ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် ( Part 2)

 ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်းများ ဖွဲ့စည်းခြင်း

ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်ကြီးဖြစ်ပွားလာသောအခါ ဗြိတိသျှစစ်တပ်သည် ချင်းတောင်မှ တပ်သားများ ထပ်မံစုဆောင်းရင်း Chin Levies တပ်ရင်းများ ဖွဲ့စည်းလာခဲ့သည်။ ချင်းတောင်တပ်ရင်း နှင့် Chin Levies တပ်ရင်းတို့သည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီးတွင် မြန်မာပြည်မှ ဖက်ဆစ်ဂျပန်တို့အား တိုက်ထုတ်ရာတွင် အရေးပါသည့်တပ်ရင်းများဖြစ်ကြသည်။ စစ်ကြီးပြီးဆုံးသွားသောအခါ Chin Levies မှတပ်သားများ နှင့် အသစ်တပ်မံစုစောင်းထားသည့် တပ်သားများပေါင်းပြီး ချင်းတပ်ရင်း များ ပြန်လည် ဖွဲ့စည်းခဲ့ကြသည်။ 

၁၉၄၅ ခုနှစ် ဧပြီလ ၁ ရက်နေ့တွင် ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၁) ဖွဲ့စည်းရန် Lt.Col. Ruffell နှင့် Lt.Col. Beeche မှတာဝန်ယူဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ တစ်ချိန်တည်းမှာပင် ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) ဖွဲ့စည်းရန်အမိန့်ထုတ်ခဲ့ကြသည်။ Burma Frontier Force မှာတာဝန်ထမ်းဆောင်သူ Chin Levies နှင့်အတူ တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည့် Major A.R.G Baker မှ တပ်ရင်း (၂) ဖွဲ့စည်းရေးကို တာဝန်ယူဆောင်ရွက်ခဲ့ပြီး တပ်ရင်းသည် ၁၉၄၅ ဒီဇင်လာလတွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်ဖို့ အသင့်ပြင်ဆင်ရန်ဖြစ်သည်။ ၁၉၄၈ ဧပြီလ ၃ ရက်နေ့တွင် တီးတိန်မြို့၌ Lt.Col. N.W.Kelly, Major Baker နှင့် တီးတိန်နယ်မှ တိုက်သူကြီး၊ ရွာသူကြီးများ တပ်သားသစ်များ စုစောင်းရေးအတွက် အစည်းအဝေးပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။ 

ကမ်ဟောင်တိုက်သူကြီးမှ တပ်သားသစ် ၄၇၀၊ စုတ်တဲတိုက်သူကြီးမှ တပ်သားသစ် ၁၉၀၊ နှင့် စီးယင်းတိုက်သူကြီးမှ တပ်သားသစ် ၉၀ စုဆောင်းရန် သဘောတူခဲ့ကြသည်။ တိုက်သူကြီးများမှ ပြန်လည် တောင်းခံသည်မှာ မိမိတို့အနေဖြင့် ချင်းတပ်ရင်းရှိလာမည်ကို ကြိုက်နှစ်သက် ကြကြောင်း၊ တပ်ရင်းကိုလည်း ချင်းလူမျိုးများကသာဦးစီးစေလိုကြောင်း၊ တပ်ရင်းရာထူးတိုး ရာတွင်လည်း စစ်မှုထမ်းဟောင်း တို့ထံမှ ၅၀% နှင့် အခုအသစ်စုဆောင်းထားတဲ့သူများထဲမှ ၅၀% စသည်ဖြင့် မျှမျှတတ ရာထူးတိုးပေးရန် တောင်းခံခဲ့ကြသည်။ 

တိုက်သူကြီးများဘက်မှထပ်မံတောင်းခံသည်မှာ Hau Za Lian (Chief of Suangzang) ကို Sudebar ရာထူးခန့်အပ်ရန်၊ သူ့လက်ထောက်အတွက် Hav/Clerk Tual Khen Pau အားခန့်ထားရန် နှင့် Havildar Khan Nen Pau, Havildar Chin Za Dal နှင့် Havildar Thawng Za Khen (Mualbem) တို့အား Jemadars ရာထူးများဖြင့် ခန့်အပ်ပေးရန် ဖြစ်သည်။ 

ဗြိတိသျှအရာရှိများမှလည်း အစည်းအဝးအတွင်း ချက်ချင်း သဘောတူခဲ့ကြသည်။ ထိုသို့တိုက် သူကြီးများမှလည်း တပ်သားသစ်များ အလွယ်တစ်ကူစုဆောင်းနိုင်ခဲ့ကြပြီး ဗြိတိသျှ တပ်မတော်အောက်တွင် အမှုထမ်းခဲ့သည့် ချင်းတပ်သား၊ အရာရှိများပူးပေါင်းပြီး ၁၉၄၅ သြဂုတ်လမှစတင်ကာ တပ်ရင်းတစ်ရင်း၊ အမှတ် (၂) ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း ဖြစ်လာခဲ့သည်။ 

Burma Frontier Force အောက်၌ တပ်ရင်းတစ်ရင်း အဖြစ်ရပ်တည်လာပြီးနောက် ရေစကြို၊ ထိုမှတစ်ဆင့် ၁၉၄၅ နှစ်ကုန်ပိုင်းတွင် ရွှေဘိုသို့ စခန်းချခဲ့ကြသည်။ ၁၉၄၅ နှစ်ကုန်ပိုင်းအထိ တပ်ရင်းမှ ချင်းလူမျိုးအထင်ကရအရာရှိများမှာ ဗိုလ်မှူးဟရန်ထီးယိုး၊ ဗိုလ်မှူးဒါလ်ဇာကာမ် နှင့် ဗိုလ်မှူးလျန်ကျင်ဇမ်တို့ဖြစ်ကြသည်။ 

၁၉၄၆ နှစ်တစ်ခုလုံး လေ့ကျင်ရေးဆင်နွှဲခဲ့ကြပြီး ၁၉၄၇ နှစ်ဦးပိုင်းတွင် ရွှေဘိုမှ မင်္ဂလာဒုံသို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တပ်ရင်း ဦးဆောင်သူမှာ Lt.Col. C.S.Sullivan ဖြစ်သည်။ သူသည် ၁၉၄၅ မေလတွင် ကွယ်လွန်ခဲ့ပြီး Lt.Col. Allen မှသူ့အားအစားထိုးခဲ့သည်။ ၁၉၄၇ နှစ်ကုန်ပိုင်းတွင် ဗိုလ်မှူးဒါလ်ဇာကာမ်အား ဒု-ဗိုလ်မှူးကြီး အဖြစ်သို့ရာထူးတိုးပြီး တပ်ရင်း (၂)၏ တပ်ရင်းမှူးဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဗိုလ်မှူး ဆွန်ခိုပေါင်သည် ဒုတပ်ရင်းမှူးဖြစ်လာခဲ့သည်။

Officers of the 2nd Chin Rifle

၁၉၄၅ ခုနှစ် ဂန္ဒီစာချုပ်

၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဗမာ့တပ်မတော်၏ အနာဂတ်နှင့် စပ်လျဉ်းပြီး ဆွေးနွေးရန် သီရိလင်္ကာ၊ ကန်ဒီမြို့၌ ကန်ဒီကွန်ဖရင့်တရပ် ကျင်းပခဲ့သည်။ ဗမာအမျိုးသားတပ်မတော် (BNA) နှင့် ဗြိတိသျှတို့လက်အောက်တွင် သစ္စာရှိစွာ အမှုထမ်းခဲ့သော တိုင်းရင်းသားစစ်တပ်များအား ပူးပေါင်းပြီး ခေတ်သစ်ဗမာ့တပ်မတော် ဖွဲ့စည်းရန် သဘောတူခဲ့ကြသည်။ ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းသော ဗမာ့တပ်မတော်တွင် အရာရှိ ၂ဝဝ နှင့် အခြား စစ်သည် ၅၂ဝဝ ပါဝင်သော သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၁၅) ခု ပါဝင်ခဲ့သည်။ 

ထို သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၁၅) ခုှတွင် ဗမာ့သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၆) ခု၊ ချင်းသေနတ်ကိုင် တပ်ရင်း (၂) ခု၊ ကချင်သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) ခု နှင့် ချင်းတောင်တပ်ရင်း (တင့်ကား ဖျက်တပ်ရင်း)၊ ကရင်သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၃) ရင်း နှင့် ဗမာတပ်မတော်အမှတ် (၄) (ဂေါ်ရခါး) တပ်တို့ ပါဝင်ခဲ့သည်။ ဗိုလ်မှူး ဆွန်ခိုပေါင် သည် အသစ်ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းထားသော ဗမာ့ တပ်မတော်အတွင်းရှိ ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂)တွင် ဒုတပ်ရင်းမှူး အဖြစ်တာဝန်ယူ ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။

၁၉၄၈ ခုနှစ် မြန်မာပြည် လွတ်လပ်ရေးရသောအခါ ဗိုလ်မှူး ဆွန်ခိုပေါင် သည် ဒုဗိုလ်မှူးကြီး အဖြစ် ရာထူးတိုးမြှင့်ခြင်းခံခဲ့ရပြီး၊ ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) ၏ တပ်ရင်းမှူး ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ချင်းသေနတ်ကိုင် တပ်ရင်း (၂) မှ တပ်ရင်းမှူး ဒုဗိုလ်မှူးကြီး Dal Za Kam သည်လည်း ဗိုလ်မှူးကြီး (Colonel) အဖြစ် ရာထူးတိုး မြှင့်ခြင်းခံရပြီး ဗမာ့တပ်မဟာ အမှတ် (၂) တွင် ဗျူဟာမှူး (Tactical Commander) ဖြစ်လာခဲ့ပြီး Tactical Headquarter ပဲခူးသို့ တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ချင်းလူမျိုးများထဲတွင် ပထမဆုံး ဗိုလ်မှူးကြီးရာထူး ရရှိသူဖြစ်သည်။ ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် သည် ဒုဗိုလ်မှူးကြီးအဖြစ် ရာထူးတိုးခံရပြီး ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) အား ဦးဆောင်ကွပ်ကဲသည့်အချိန်တွင် သူသည် အသက် ၂၇ နှစ်သာရှိသေးသည်။

Lt.Col Son Kho Pau with with Officers from Chindit Force

ရောင်စုံသူပုန်ခေတ် မှ ပြည်တွင်းစစ်ကြီးသို့

၁၉၄၈ ခုနှစ် မှစ၍ လွတ်လပ်စ ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံသည် တည်ငြိမ်အေးချမ်းမှုမရှိဘဲ လူမျိုးစု အရေး နှင့် နိုင်ငံရေး အယူအဆရေးရာ ပဋိပက္ခပေါင်းစုံ တို့နှင့် ရင်ဆိုင် ခဲ့ရသည်။ ကရင်၊ မွန်၊ ရခိုင် တိုင်းရင်းသား များအတွက် တိကျသော နယ်နိမိတ်များ သတ်သတ်မှတ်မှတ် မရှိသေး သဖြင့် နိုင်ငံတော်အစိုးရ အတွက် ယင်း နယ်နိမိတ်ပြဿနာ များဖြေရှင်းရန် အတွက် တာဝန်ပိလျက်ရှိခဲ့သည်။ ဗမာပြည်လွတ်လပ်ရေး ရ ပြီးစ အချိန်တွင် လက်နက်ကိုင် တပ်ဖွဲ့များ ဖြစ်သော Karen National Defence Organization (KNDO), မွန်အမျိုးသား ကာကွယ်ရေးအဖွဲ့ (MNDO), ကွန်မြူနစ် (အလံနီတပ်)၊ ရခိုင်ကွန်မြူနစ်၊ မူဂျာဟစ်များ စသည်ဖြင့် မြန်မာ ပြည်ဒေသအသီးသီးတွင် ဗဟိုအစိုးရကို ပုန်ကန်ခြားနားကာ လက်နက်ကိုင် လှုပ်ရှား နေကြပြီ ဖြစ်သည်။ 

အာဏာရ ဖ.ဆ.ပ.လ အစိုးရ အတွင်းမှာပင် နိုင်ငံရေးအယူအဆ အမျိုးမျိုး ကွဲလွဲနေကြချိန်ဖြစ်သည်။ ၁၉၄၆တွင် ကွန်မြူနစ်ပါတီ (ဗမာပြည်) အတွင်း သခင်သန်းထွန်း ဦးဆောင်သော အလံဖြူနှင့် သခင်စိုး ဦးဆောင်သော အလံနီဟူ၍ နှစ်ခြမ်းကွဲခဲ့သည်။ အလံဖြူသည် ဖဆပလ အဖွဲ့ဝင် အဖြစ်ဆက်လက် ရပ်တည်ခဲ့ ပြီး၊ အလံနီမှာမူ ၁၉၄၆ ခုနှစ် ဇူလိုင်လမှ စတင်ကာ အစိုးရအား ပုန်ကန်ကာ တောခိုခဲ့သည်။ သခင်သန်းထွန်း ဦးဆောင်သော အလံဖြူမှာ ဖဆပလ အတွင်းရှိ အကြီးအကဲများနှင့် ဆက်ဆံရေး ပိုမိုဆိုရွားလာခဲ့ပြီး ၁၉၄၈ ခုနှစ်မတ်လတွင် တောခိုသွားခဲ့ပြန်သည်။ 

ကွန်မြူနစ်တို့ တောခိုကြသောအခါ ကွန်မြူနစ်အပေါ် သံယောဇဉ် ရှိကြသော ပြည်သူ့ ရဲဘော်များလည်း တလှုပ်လှုပ်တရွရွ ဖြစ်လာကြသည်။ ၁၉၄၅ ကန်ဒီစာချုပ်အပြီးတွင် Burma National Army မှတပ်သား ၃၅၆၁ ဦးသည် ဗြိတိသျှတို့ဖွဲ့စည်းထားသော ခေတ်သစ် ဗမာ့တပ်မတော်တွင် ပါဝင်ခြင်းမရှိဘဲ ကနဦးပိုင်းတွင် စစ်မှုထမ်း ဟောင်း အသင်းအဖြစ်၎င်း၊ နောက် ပိုင်းတွင် ပြည်သူ့ရဲဘော်တပ်ဖွဲ့ (People Volunteer Army) အဖြစ် ဗိုလ်ချုပ် အောင်ဆန်းမှဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ 

ဖဆပလ အဖွဲ့ အတွင်းမှာတင် ဗမာ ဆိုရှယ်လစ်ပါတီ နှင့် ပြည်သူ့ရဲဘော်တပ်ဖွဲ့ တို့၏ ပဋိပက္ခ သည် ထိပ်ဆုံးသို့ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ထိုကြောင့် ကွန်မြူနစ် များနှင့် ညီညွတ်ရေး ပြန်လည် တည်ဆောက်ရန်အတွက် လက်ဝဲညီညွတ်ရေး အတွက် ဖဆပလ၊ ပြည်သူ့ရဲဘော် နှင့် ဆိုရှယ်လစ် တို့ကကြိုးပမ်းခဲ့ ကြသော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ နောက်ဆုံးတွင် ပြည်သူ့ရဲဘော်တပ်ဖွဲ့သည် နှစ် ခြမ်းကွဲ ခဲ့ကြပြီး ရဲဘော်ဖြူသည် ကွန်မြူနစ်ပါတီနှင့် ပူးပေါင်းကာ တောခိုခဲ့ကြသည်။ ကျန်ပြည်သူ့ ရဲဘော် တပ်ဖွဲ့ဝင်များ မှာ ပြည်ထောင်စုအစိုးရဘက်တွင် ရပ်တည်ခဲ့သည်။

Medical Platoon, 2nd Chin Rifle

၁၉၄၈ခုနှစ် သြဂုတ် ၁၈ တွင် သရက်မြို့၌ တပ်ချထားသော ဗမာ့သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၁)၊ ဗမာ့သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၃) ၏ တဝက်ခန့်နှင့် ဗမာ့ သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၆) မှ အချို့တို့သည်လည်း ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ (ဗ.က.ပ) နှင့် ပူးပေါင်းပြီး တောခိုခဲ့ကြသည်။ ဗမာ့တပ်မတော်တွင် ဗမာ့သေနတ်ကိုင် တပ်ရင်း ( ၄)၊ တပ်ရင်း (၂)၊ တပ်ရင်း ( ၅) နှင့် တပ်ရင်း (၃) မှ ထက်ဝက်ခန့် နှင့် တပ်ရင်း (၆) မှ အချို့တို့သည် ပြည်ထောင်စု အစိုးရဘက်တွင် ရပ်တည်ခဲ့ကြသည်။ အခြားကြီးမားသော တိုင်းရင်းသားသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း များဖြစ်ကြသော ကရင်၊ ကချင် နှင့် ချင်းတပ်ရင်း တို့သည်လည်း ပြည်ထောင်စုအစိုးရဘက်တွင် သစ္စာရှိစွာ ရပ်တည်ခဲ့ကြသည်။

လွတ်လပ်သောဗမာပြည် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ၊ ပြည်ထောင်စုအတွင်း ကရင်ပြည်နယ် ဖွဲ့စည်းရန် ဖြစ်သော်လည်း နယ်နိမိတ်ပြသနာများအား ဖြေရှင်းနိုင်ခြင်း မရှိခဲ့ပေ။ လွတ်လပ်ရေး ရခါစတွင် ကရင်အရေးကို ကရင်ရေးရာကောင်စီက တာဝန်ယူခဲ့သည်။ ကရင်အမျိုးသား များ သည်လည်း ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံအခြေခံဥပဒေကို လက်ခံသဘောတူ ခြင်းမရှိဘဲ ကရင်ပြည်နယ် ရရှိရေး ကို တစ်ခဲနက်တောင်းဆိုခဲ့ကြသည်။ 

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်းတွင် ကရင်အမျိုးသားတို့သည် ဗြိတိသျှတို့ လက်အောက်တွင် သစ္စာရှိစွာ အမှုထမ်းခဲ့ကြသည်။ ဗြိတိသျှတို့ အိန္ဒိယသို့ ဆုတ်ခွာသောအခါ ကရင်ရွာများသည် သူတို့၏ မိသားစုနှင့် ရွာများအား ကာကွယ်ရန်အတွက် လက်နက်စွဲကိုင်ခဲ့ကြသည်။ ဗမာ့လွတ်လပ်ရေးတပ်မတော် (BIA) နှင့် ဂျပန်တပ်မတော် တို့ ဗမာပြည်အား ဗြိတိသျှတို့ထံမှ သိမ်းယူပြီးသောအခါ BIA သည် ကရင်ရွာများထံမှ လက်နက်များသိမ်းယူရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ 

သို့သော် ကရင်ရွာသားများက လက်နက်ချရန် ငြင်းဆန်သဖြင့် BIA တပ်နှင့် ကရင် လက်နက်ကိုင်များကြား ပြင်းထန်သော တိုက်ပွဲများ ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့ပြီး၊ ထိုမှတစ်ဆင့် ကရင် နှင့် ဗမာကြား ပြင်းထန်သော လူမျိုးရေး အဓိကရုဏ်းများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ရသည်။ ကရင်လူမျိုးနှင့် ဗမာလူမျိုး တစ်ဖက်နှင့် တစ်ဖက် ရက်စက်စွာ သတ်ဖြတ်ခဲ့ကြပြီး ရွာပေါင်းများစွာ ပြာကျကာ ထောင်ပေါင်းများစွာသောလူများ သေကြေပျက်စီးခဲ့ကြရသည်။ 

ကရင်နှင့် ဗမာလူမျိုးအကြား အဓိကရုဏ်များနှင့် မငြိမ်သက်မှုများ၏ ရလဒ်အဖြစ် ကရင် အမျိုးသားဝါဒ ကြီးထွားလာပြီး လူများစုဗမာတို့၏ ခြိမ်းခြောက်မှုကို ထိရောက်စွာ တုံ့ပြန်ရန် အတွက် အမျိုးမျိုးသော ကရင်အုပ်စုများ ဖွဲ့စည်းခဲ့ ကြပြီး ၁၉၄၇ တွင် Karen Central Organization, Burma Karen National Association, Karen Youth Organization နှင့် Karen National Association စသည့် ကရင် အဖွဲ့အစည်း များအား စုစည်းကာ Karen National Union (KNU) စတင်ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်ခဲ့သည်။ 

လူသိများထင်ရှားသော ရှေ့နေ နှင့် ကရင်နိုင်ငံရေးသမား စောဘဦးကြီးသည် KNU ၏ ပထမဦး ဆုံးသော ဥက္ကဌ ဖြစ်ခဲ့သည်။ KNU တည်ထောင်ပြီး ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဧပြီလ ၁၆ တွင် KNU ၏ လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်း Karen National Defense Organization (KNDO) အားတည်ထောင် ခဲ့ကြသည်။ 

ယခင်က လက်နက်ကိုင် ရွာသားများသည် KNDO တွင် ပါဝင်လာကြပြီး အဖွဲ့အစည်း အင်အားသည် လျင်မြန်စွာ ကြီးထွားလာခဲ့သည်။ KNDO ၏ ပြည်ထောင်စုအစိုးရအား တောင်းဆိုချက်မှာ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ဒေသအပါအဝင်၊ ဗမာပြည် အောက်ပိုင်း အားလုံးနီးပါးအား လွတ်လပ်သောကရင်ပြည်နယ်အဖြစ်ပေးရန် ဖြစ်သည်။ ထိုတောင်းဆိုချက် အား ဗမာပြည် အစိုးရမှ ငြင်းပယ်လိုက်သောအခါ နှစ်ဦးနှစ်ဖက်ကြားတွင် တင်းမာမှုများ ကြီးထွားလာခဲ့သည်။

သထုံ နှင့် မော်လမြိုင်ဘက်မှ KNDO နှင့် MNDO တို့၏လှုပ်ရှားမှုမှာလည်း ၁၉၄၈ နှစ်ကုန်ပိုင်းတွင် အဆိုးဆုံး အခြေအနေသို့ရောက်ရှိခဲ့ရသည်။ သထုံဘက်မှ KNDO တပ်များက သထုံခရိုင်ကို သိမ်းပိုက် လိုက်ပြီး MNDO နှင့် KNDO တို့ကလည်း မော်လမြိုင်ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့အား ပြန်လည် တိုက်ထုတ်ရန်အတွက် ဒုဗိုလ်မှူးကြီးသိန်းနိုင် ဦးစီးသော ကချင်သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) နှင့် ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် ကွပ်ကဲသော ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) တို့ကို စစ်ရုံးချုပ်မှ မော်လမြိုင်သို့ စေလွှတ်ခဲ့သည်။

 ချင်းတပ်ရင်း (၂) သည် ၁၉၄၉ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ဒုတိယ အပတ်တွင် ပြည်မြို့မှ မော်လမြိုင်သို့ သင်္ဘောဖြင့် ထွက်ခွာခဲ့ကြသည်။ မော်လမြိုင်ရောက်ရောက်ချင်း မြို့တစ်ဝိုက်တွင် ကာကွယ်ရေး အတွက် ခံတပ်များဆောက်လုပ်ပြီးနောက် နီးရာဒေများရှိ KNDO နှင့် MNDO တို့ထံတွင် ချစ်ကြည်ရေးခရီးစဉ်များ စေလွှတ်ရင်း ဒေသလုံခြုံရေးအတွက် ကြိုးပမ်းခဲ့ကြသည်။ 

ထိုဒေသအား ချင်းတပ်ရင်း (၂) မှ ပြန်လည်ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့ကြပြီး မော်လမြိုင်ခရိုင်တစ်ခုလုံး တရားဥပဒေ ပြန်လည်စိုးမိုး စေနိုင်ခဲ့သည်။ မော်လမြိုင် ဒေသဝန်းကျင် လုံခြုံရေးအတွက် ကချင်သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်းမှ တာဝန်ယူခဲ့ပြီးနောက်၊ ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) သည်ကျိုက္ခမီ၊ သထုံနှင့် တနင်္သာရီ ပတ်ဝန်းကျင်ရှိ KNDO နှင့် MNDO အားဆက်လက်နှိမ်နင်းရာ၊ ၎င်းတို့လက်အောက်မှ ထိုဒေသများအား ပြန်လည် ရယူနိုင်ခဲ့ကြသည်။

ထိုသို့ ချင်းတပ်ရင်း (၂) သည်မြန်မာပြည်တောင်ဘက်သို့ စစ်ဆင်နေချိန်တွင် ဗမာ့တပ်မတော် နှင့် အင်းစိန် တွင် တပ်စွဲထားသော KNDO တို့အကြား တင်းမာမှုအမြင့်ဆုံးအခြေအနေသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ၁၉၄၈ နှစ်ကုန်ပိုင်းတွင်ပင် ပြည်တောင်စုအစိုးရမှ တောခိုသွားသော ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ တို့အား ပြည်မြို့တစ်ဝိုက်တွင် နှိမ်နင်းသောအခါ ရန်ကုန်မြို့ရှိ အစိုးရတပ်များကိုပါ စစ်ဆင်ရေးအတွက် စေလွှတ်ခဲ့ ကြသည်။ 

KNDO တို့သည်လည်း ထိုအခိုက်အတန့်တွင် စစ်ပွဲအတွက်သော်လည်းကောင်း၊ ငြိမ်းချမ်း ရေး အတွက် သော်လည်းကောင်း အသုံးချနိုင်သောခြေအနေတွင်ရှိပြီး အစိုးရစစ်တပ်များ တပ်စွဲ မထားနိုင် သည့် နေရာများတွင် မြို့စောင့်တပ်များအဖြစ် အသုံးပြုရန် ထိုစဉ်က ဝန်ကြီးချုပ်နှင့် ကာကွယ်ရေး ဝန်ကြီးလည်းဖြစ်သော ဦးနုထံ၌ တပ်မတော်ကာကွယ်ရေး ဦးစီးချုပ် ဗိုလ်ချုပ်စမစ်ဒွန်းက အဆိုပြု တင်ပြ ခဲ့သည်။ 

ထို KNDO များကို ငြိမ်းချမ်းရေးအတွက် အသုံးပြုလိုကြောင်း နှင့် သူတို့၏သစ္စာရှိမှုနှင့် ယုံကြည် စိတ်ချ ရမှုအတွက် သူကိုယ်တိုင် အာမခံ၊ ကတိပြုခဲ့သည်။ ဝန်ကြီးချုပ်က KNDO အား ရန်ကုန်မြို့ လုံခြုံရေးအတွက် အသုံးပြုရန် သဘောတူခဲ့သည်။ KNDO တို့သည် တွံတေးမြို့အား ကွန်မြူနစ်တို့ထံမှ ပြန်လည်သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ပြီးနောက် တွံတေးမြို့၏ မြို့စောင့်တပ်အဖြစ် ဆောင်ရွက်ရန် ဗိုလ်ချုပ်စမစ်ဒွန်းမှ အမိန့်ပေးခဲ့သည်။ KNDO တို့ တွံတေးမြို့အား သိမ်းပိုက်ပြီးသောအခါ လက်နက်များကို ရန်ကုန်ရှိ ကရင်ခြံဝင်းအတွင်း တွံတေးတူးမြောင်းမှ တဆင့် သယ်ဆောင်ခဲ့ကြသည်။ 

၁၉၄၉ ခုနှစ်တွင် လက်နက် အပြည့် အစုံ တပ်ဆင်ထားသော တပ်သား (၁ဝဝဝဝ) ထက်မနည်း သည့် KNDO တပ်ဖွဲ့များသည် ရန်ကုန်မြို့၏ အချက်အချကျသော နေရာများတွင် တပ်စွဲ ထားသောကြောင့် လူထုက မနှစ်မြို့ခဲ့ကြပေ။

ပြည်တွင်းစစ်ကြီးစတင်ချိန် တွင် ဗိုလ်မှုးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် နှင့် ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) သည် မော်လမြိုင်တွင် တပ်စွဲနေချိန်ဖြစ်သည်။ ၁၉၄၉ ဖေဖေါ်ဝါရီလမှစပြီး KNDO တို့သည် အင်းစိန် တစ်ခုလုံး ထိန်းချုပ်ထားကြသည်။ ပြည်တောင်စုအစိုးရတပ် မှ ကရင်သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း နှစ်ရင်းသည် လည်း အစိုး ရအား ပုန်ကန်ပြီး KNDO တို့နှင့်ပူးပေါင်းကာ သူတို့တပ်စွဲရာ နေရာဖြစ်သော ပြည်မြို့ နှင့် တောင်ငူမြို့ တို့ အား သိမ်းပိုက်ခဲ့ကြသည်။ ၎င်းနောက် ရန်ကုန်အင်းစိန်ရှိ KNDO တပ်တို့နှင့် ပူးပေါင်းရန် ဆုန်ဆင်း ခဲ့ကြသည်။ 

ရန်ကုန်ရှိ KNDO တပ်တို့သည်လည်း ပြည်တောင်စုအစိုးရတပ်များဖြစ်သော ချင်း သေနတ်ကိုင် တပ်ရင်း (၁) နှင့် ဗမာ့တပ်ရင်း (၅) တို့နှင့် ရန်ကုန် ၏ ဆင်ခြေဖုံးဒေသဖြစ်သော သမိုင်း နှင့် ခဝဲခြံ တစ်ဝိုက်တွင် ပြင်းပြင်းထန်ထန် တိုက်ပွဲများဖြစ်ပွား ခဲ့ကြသည်။ ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနုသည် အင်းစိန် တိုက်ပွဲ အတွက် အင်းစိန်စစ်မျက်နှာတွင် အင်အားဖြည့်တင်းရန် ပြင်ဆင်ရတော့သည်။ တဆက်တည်းတွင် ဗိုလ်ချုပ် နေဝင်းသည် ဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် နှင့် သူတပ်ရင်း တစ်ရင်း လုံးအား အင်းစိန်စစ်မျက်နှာတွင် တိုက်ပွဲဝင်ရန် အမိန့်ပေးခဲ့သည်။ 

ဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် သည် သူ၏ တပ်ရင်းတစ်ရင်းလုံးနှင့်အတူ မော်လမြိုင်လေဆိပ်မှ သုံးရက်အတွင်း စစ်လေယာဉ်ဖြင့် အခေါက်ပေါင်း လေးခေါက်ဆွဲကာ မင်္ဂလာဒုံ လေဆိပ်သို့ ရောက်ရှိခဲ့ကြသည်။ ဤသို့ဖြင့် မတ်လ ဒုတိယအပတ်တွင် ဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် နှင့် ဒုတပ်ရင်းမှူး ဗိုလ်မှူး သွာလ်ခုပ်တို့ ဦးဆောင်သော ချင်းတပ်ရင်း (၂) သည် စော်ဘွားကြီးကုန်းတွင် စစ်မျက်နှာ အသစ်ထပ်ဖွင့်ကာ KNDO နှင့် ပြင်းပြင်းထန်ထန် ရင်ဆိုင်နေရသော ချင်းတပ်ရင်း (၁) နှင့် အခြား ပြည်ထောင်စုတပ်ရင်းများအား အသက်ရှူချောင်စေခဲ့သည်။ 

ချင်းတပ်ရင်းများနှင့် ပြည်ထောင်စု တပ်ရင်းများသည် KNDO တို့အားအင်းစိန်မှ တစ်ဖြည်းဖြည်း တိုက်ထုတ်နိုင်ခဲ့ပြီး၊ မေလ ဒုတိယ အပတ်တွင် ချင်းတပ်ရင်းများသည် မင်္ဂလာဒုံ၊ စဉ့်ကူး၊ ဖော့ကန်၊ အောင်ဆန်းဒေသတို့မှ KNDO တို့အား တိုက်ထုတ် နိုင်ခဲ့သည်။ မေလ ၂၁ ရက်နေ့တွင် အင်းစိန်ရှိ စွတ်ကြယ်စက်ရုံတိုက်ပွဲအား ချင်းတပ်ရင်းများမှ အောင်မြင် စွာ အနိုင်ရပြီးနောက် ၁၉၄၉ ခုနှစ် ဧပြီလ ၂ ရက်နေ့တွင် KNDO တို့အား အင်းစိန်မှ တိုက်ထုတ် နိုင်ခဲ့ကြသည်။ 

ဤသို့ဖြင့် ချင်းတပ်ရင်း များသည် ပြည်ထောင်စုကြီးပြိုကွဲမည့်အရေးမှ ကာကွယ်ရာတွင် အဓိက အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့ကြသည်။ ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း တို့သည် အမိပြည်ထောင်စု မြန်မာ နိုင်ငံတော် မပြိုကွဲရေးအတွက် ရွပ်ရွပ်ချွံချွံ တိုက်ပွဲဝင်ခဲ့ကြသည်။ 

ချင်းသေနတ်ကိုင် တပ်ရင်းမှူးများဖြစ်ကြသော ဒုဗိုလ်မှူးကြီးဟရန်ထီယိုး၊ ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် နှင့် ဒုဗိုလ်မှူးကြီး လျန်ကျင်ဇမ် တို့သည် ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော်ကြီးအား မပြိုကွဲရန် ကာကွယ်သူများထဲတွင် အဓိကဇတ်ဆောင်များ ဖြစ်ခဲ့ကြသည်။ ထို့အပြင် ဗမာ့ သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်းများထဲမှ ချင်းတပ်ခွဲတို့သည်လည်း အသက်ပေး တိုက်ပွဲဝင်ခဲ့ကြသည်။ တမ်မတော်စစ်ရုံးချုပ် (War Office) မှတ်တမ်းအရ ၁၉၄၈ ဇန်နဝါရီလမှ ၁၉၅၀ ခုနှစ်အထိ ပြည်ထောင်စုအတွက် ချင်းတပ်ရင်းများမှ ၁၇၇ ဦးကျဆုံး၊ ၁၅၃ ဒဏ်ရာရ၊ ၁၆ဦး ပျောက်ဆုံး ခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြသည်ကိုတွေ့ရှိနိုင်သည်။

၁၉၄၉ ခုနှစ်သည် ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်းများ၏ စစ်အရည်အသွေးများ မှတ်ကျောက် တင်ရသောနှစ်ဖြစ်သည်။ အင်းစိန်တိုက်ပွဲတွင် ဒုဗိုလ်မှူးကြီးဟရန်ထီးယိုး ကွပ်ကဲသော ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၁) မှ အရာရှိခြောက်ဦးတို့သည် မြန်မာနိုင်ငံ သူရသတ္တိဆိုင်ရာ စွမ်းရည်ဘွဲ့ တံဆိပ်များတွင် အမြင့်မားဆုံးဖြစ်သော အောင်ဆန်းသူရိယ၊သီဟသူရ နှင့် သူရဘွဲ့များ အသီးသီးဖြင့် ဂုဏ်ပြု၊ချီးမြှင့်ခြင်းခံခဲ့ရသည်။ ထိုဘွဲ့များသည် မိမိအသက်အန္တရယ် ကိုမငဲ့ကွက်ပဲ၊ ကျရောက်သည့်တာဝန်ကို အထူးကျေပွန်စွာ ထမ်းဆောင်သော တပ်မတော်သားများ နှင့် အရပ်သူအရပ်သားများအား ချီးမြှင့်ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ 

ထိုဘွဲ့ရရှိသူများမှာ ဗိုလ်ကြီးတိုက်ချွန်း (အောင်ဆန်းသူရယ နှင့် သူရ)၊ ဒုဗိုလ် Ca Thuan (သီဟသူရ)၊ ဗိုလ် Hniar Ceu (သူရ), ဗိုလ် Thang Sui (သူရ), ဗိုလ် Ngun Nawl (သူရ) နှင့် ဗိုလ် Run Ling (သူရ) တို့ဖြစ်ကြသည်။ ဗမာ့သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) မှ ချင်းတိုင်းရင်းသား ဒုတပ်ကြပ် Za Kaia သည်လည်း သီဟသူရဘွဲ့ဖြင့် ချီးမြှင့်ခြင်းခံရသည်။ မြန်မာတနိုင်ငံလုံး သမိုင်း တလျောက်တွင် အောင်ဆန်းသူရိယ ဘွဲ့ရရှိသူမှာ (၆)ဦးသာရှိပြီး အသက်ရှင်လျှက်နှင့် လက်ခံရရှိသူမှာ ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၁)မှ ဗိုလ်ကြီးတိုက်ချွန်းတစ်ဦးတည်းသာ ဖြစ်သည်။

ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် ကွပ်ကဲသော ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) မှလည်း အရာရှိ နှင့်စစ်သား (၆၄) ဦးတို့မှ သူရတံဆိပ်ရရှိသူ (၁၂) ဦး၊ စတုတ္ထအမြင့်ဆုံးဘွဲ့ဖြစ်သော သူရဲကောင်း မှတ်တမ်းတင်ဆုရရှိသူ (၂၄) ဦး၊ ပဉ္စမ အမြင့်ဆုံးဘွဲ့ဖြစ်သော Supreme Commander‘s Certificate of Gallantry Award (SCCOG) ရရှိသူ (၂၇)ဦး နှင့် ဆဋ္ဌမ အမြင့်ဆုံးဘွဲ့ဖြစ်သော Certificate of Honour (COG) ရရှိသူ (၁) ဦး တို့ဖြစ်ကြသည်။

ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခေါပေါင် ( Part 3)

(ဗ.က.ပ) စစ်ဆင်ရေး နှင့် ဗမာ့တပ်မတော်မှ ထုတ်ပယ်ခံရခြင်း

အင်းစိန်တိုက်ပွဲအပြီး KNDO တပ်သည် ထိုင်း-ဗမာ နယ်စပ် ဘက်တွင် ဆုတ်ခွာသွားကြသည်။ KNDO တို့ဆုတ်ခွာပြီးသည့် နောက်ပိုင်းတွင် ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) သည် ဗမာပြည် ကွန်မြူနစ်ပါတီ (ဗ.က.ပ) တို့နှင့် ရင်ဆိုင်ရတော့သည်။ ၁၉၅ဝ ဇနန်ဝါရီလတွင် ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခေါပေါင် ဦးစီးသော ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) သည် ဗ.က.ပ တို့ထိန်း ချုပ်ထားသော ပြည်မြို့ အားသိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။ 

ထိုနောက် ဗ.က.ပ တပ်တို့နှင့်တိုက်ပွဲဆက်လက်ဖြစ်ပွားပြီး သရက်မြို့အား ၁၉၅ဝ ခုနှစ် ဖေဖေါ်ဝါရီလတွင် သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ကြသည်။ ဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင်သည် သရက်မြို့၏ လုံးခြုံရေးကို ရှမ်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၁) သို့လွှဲအပ်ပြီးနောက် ပြည်မြို့အား တပ်ရင်းရုံးချုပ် အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။

ထိုနောက်ပိုင်းအဖြစ်အပျက်ကို Dr.Vum Son ရေးသားထားသော Zo History စာအုပ်ထဲတွင် ဖော်ပြထားသည်မှာ … ဒု-ဗိုလ်မှူးကြီးဆွန်ခိုပေါင် နှင့် သူ့တပ်ရင်း ပြည်မြို့တွင် စခန်းချစဉ် သခင်သန်းထွန်းအပါအဝင် ဗ.က.ပ ခေါင်းဆောင်များသည် ပြည်မြို့အနီး တစ်ဝိုက်တွင် ရောက်ရှိ ကြောင်း မြန်မာ့တပ်မတော် ထောက်လှမ်းရေးမှ သတင်းရရှိသည်နှင့်တစ်ပြိုင်နက် ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခေါပေါင် အား ဗ.က.ပ ခေါင်းဆောင်များအား ဖမ်းဆီးရန် အမိန့်ပေးခြင်းခံရသည်။ ယင်း တိုက်ပွဲအတွက် ပြင်ဆင် နေချိန်တွင် သူ၏ အထက်အရာရှိ ဗိုလ်မှူးချုပ် ကျော်ဇောမှ ရက်အနည်းငယ်စောင့်ဆိုင်းရန် အမိန့်ပေး ခဲ့သည်။ 

 နောက်ဆုံး ဒုဗိုလ်မှူးကြီးဆွန်ခေါပေါင် သည် ဗ.က.ပ တို့အားသွားရောက်နိမ်နင်းရာတွင် ဗ.က.ပ ခေါင်းဆောင်တို့သည် လွတ်မြောက်သွားခဲ့ပြီဖြစ်သည်။ ထိုကိစ္စကြောင့် ဒုဗိုလ်မှူးကြီးဆွန်ခေါပေါင် သည် ဗိုလ်မှူးချုပ် ကျော်ဇောအပေါ်တွင် မကျေမနပ်ဖြစ်ကာ အဖြစ်အပျက်များကို စစ်ရုံးချုပ်သို့ တိုင်ကြားခဲ့သည်။ ထိုအဖြစ်အပျက်ကြောင့် မိမိအထက်အရာရှိအား တိုင်တန်းဖြင်း၊ စွဲစွဲခြင်းသည် တပ်မတော်စည်းကမ်းနှင့်မညီ ဟုဆိုကာ တပ်မတော် ဥပဒေအရ ဒုဗိုလ်မှူးကြီးဆွန်ခေါပေါင် သည် ရာထူးမှထုတ်ပယ်ခြင်းခံခဲ့ရသည်။ 

၁၉၅၇ ခုနှစ်ဧပြီလတွင် ဗိုလ်မှူးချုပ်ကျော်ဇောသည် ဗ.က.ပ တို့အား အကူညီပေးသည့် အ ထောက်ထား များတွေ့ရှိသဖြင့် ဗမာ့ တပ်မတော် မှသူ့အား ထုတ်ပယ်ခဲ့သည်။ ထိုနောက်ပိုင်းတွင် သူ၏မူလရာထူးအား ပြန်လည်ထမ်းဆောင်ရန် တောင်းခံခဲ့သော်လည်း အောင်မြင်ခြင်းမရှိခဲ့ချေ .. ဟူ၍ရေးသားထားသည်။

တပ်မတော် စစ်ရုံးချုပ်မှတ်တမ်းတစ်ခု (A Paper on the Chin Affairs in the Army) ထဲတွင်မူ ဒု-ဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင်သည် တပမ်မတော် စည်းကမ်းပိုင်းဆိုင်ရာ ဖောက်ဖျက်မှုကြောင့် စစ်ခုံရုံးတင်ရခြင်းဖြစ်ပြီး စစ်ခုံရုံးတင်ရသည့် အကြောင်းရင်းများကို အောက်ပါ အတိုင်း ရေးသား ထားသည်။

“ဒုဗိုလ်မှူးကြီးဆွန်ခိုပေါင်သည် သူ စစ်မှုထမ်းသည့် ကာလတွင် အထက်အရာရှိများ၏ အမိန့်ကို ဖီဆန်ခြင်း၊ အရာရှိများအား ဝေဖန်ခြင်း နှင့် လေးစားမှု မရှိခြင်းများကြောင့် စစ်ရုံးချုပ်မှ သူ့အား ဖမ်းဝရမ်းထုတ်ထားပြီး စစ်ခုံရုံးတွင် စစ်ဆေးစီရင်ရန်စီစဉ်နေသည်။ အမှု စစ်ဆေးဆဲ ဖြစ်နေ သဖြင့် အသေးစိတ်အစီရင်ခံရန် မဖြစ်နိုင်သေးပါ။ အမှု၏ အကြောင်းရင်းခံ တရားများမှာ အောက်ပါ အချက်အများကြောင့် တရားစွဲဆိုခံရခြင်းဖြစ်သည်။

၁၅။ ၁၉၄၉ ခုနှစ်နိုဝင်ဘာလ ကေအင်ဒီအို တို့အားစစ်ဆင်ချိန် စာဘူးတောင်းစစ်ဆင်ရေး ဆင်နွှဲနေချိန်တွင် သူ့အား တောင်ပိုင်းစစ်တိုင်းခွဲ (Southern Burma Sub Division) မှ စာဘူး တောင်းရွာ တောင်ဘက်ရှိ လှည်းကူးမြို့ လုံခြုံရေးအတွက် ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) မှ တပ်ခွဲ (Company) တစ်ခွဲပို့ဆောင်ရန် အမိန့်ပေးခဲ့သည်။ သို့သော် ဒု-ဗိုလ်မှူးကြီးမှ “စစ်ဗျူဟာအရ သူ့အနေဖြင့် သူ့တပ်ရင်းအား အုပ်စုနှစ်စုထက်ပိုပြီး မခွဲနိုင်ပါ။ သူ့တပ်ရင်းအတွင်း အုပ်စုခွဲ မယ်ဆိုရင်လည်း အုပ်စုတစ်စုတွင် အနည်းဆုံး တပ်ခွဲနှစ်ခွဲမရှိရင် မလွှတ်နိုင်ပါ” လို့အမိန့် ကို ဖီဆန်ခဲ့သည်။ ဒါပေမယ့်နောက်ဆုံး တပ်ခွဲတစ်ခွဲသူပို့လိုက်ရသည်။

၁၆။ ၁၉၅၀ ဇန်နဝါရီလ စစ်ဆင်ရေးတွင် သူ့တပ်ရင်းသည် ရေးဆွဲထားသည့် စစ်ဆင်ရေး အစီအစဉ် ကိုလိုက်နာခြင်းမရှိခဲ့ချေ။ ထို့ကြောင့် တောင်ပိုင်းစစ်တိုင်းခွဲမှ သူ့အား စီစဉ်ထားသည့် အချိန်ဇယားအတိုင်း လိုက်နာရန် အမိန့်ပေးခဲ့သည်။ ထိုအမိန့်အပေါ် ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခေါပေါင်မှ ပြန်လည်တုန့်ပြန်ရာတွင် “ရုံးထဲမှာထိုင်ပြီး စစ်တိုက်ရတာ နှင့် စစ်မြေပြင်မှာ စစ်တိုက်ရတာဟာ မိုး နဲ့ မြေလို ကွာခြားတယ်ဆိုတာ ခင်ဗျားတို့ သိဖို့လိုတယ်” လို့တုန့်ပြန် လိုက်သည်။ ကျွန်တော်တို့နားလည်းချက်အရ နောက်ဆုံးတွင် သူအမိန့်ကို လိုက်နာခဲ့ရသည်။

၁၇။ တစ်ဖန် ၁၉၅ဝ ဇန်နဝါရီလ စစ်ဆင်ရေးမှာဘဲ သူ့တပ်ရင်းထဲမှာ စစ်ရုံးချုပ်ကနေ ခန့်အပ် ထားခြင်းမဟုတ်သည့် သူ့သဘောနဲ့သူ ခန့်အပ်ထားသည့်ဗိုလ်ကြီး တစ်ယောက်ရှိသည်။ ဤသည် ကို စစ်ရုံးချုပ်က သိရှိ၍ ဒုဗိုလ်မှူးကြီးဆွန်ခိုပေါင်အား သူခန့်အပ်ထားသည့် ယာယီ ဗိုလ်ကြီး တစ်ဦးအား သူ့မူလ ရာထူးဖြစ်သည့် ဗိုလ် (Lieutanant) သို့ ပြန်လည် သတ်မှတ်ရန် စစ်ရာထူးခ န့်ချုပ်မှ (Military Secretary for War Office) သူ့အား အမိန့်ပေးခဲ့သည်။ 

ဒုဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခေါပေါင်မှ ပြန်လည်တုန့်ပြန်ရာတွင် “စစ်ဆင်ရေးဆောင်ရွက်နေတဲ့ အချိန်၊ ဒီလိုမျိုးအချိန်အခါမှာ သူ့အား ရာထူးအဆင့် ပြန်လျှော့ပေးရန်မှာ ပါးနပ်မှုမရှိတဲ့အလုပ်၊ ပရိယာယ် ကြွယ်ဝခြင်းမ ရှိတဲ့အလုပ်၊ မရိုးသားတဲ့အလုပ် ဖြစ်သောကြောင့် သူ့အနေဖြင့် မလုပ်နိုင်ကြောင်း” ပြန်လည်တုန့်ပြန်ခဲ့သည်။ ဒီကစ္စတွင်မူ စစ်ရာထူးခန့်ချုပ်မှ သူ့ဆန္ဒကို လိုက်လျောခဲ့ရသည်။ စစ်ရာထူးခန့်ချုပ်မှ ရာထူးလျှော့ရန် အမိန့်ထမ်မံပေးနိုင်ပါသော်လည်း သူခန့်အပ်ထားသည့် ဗိုလ်ကြီး နှင့် တပ်ရင်းမှူးအကြား မသင့်မြတ်မှုများ ထွက်ပေါ်လာမည် စိုးရိမ်သောကြောင့် ဖြစ်သည်။

၁၈။ ၁၉၄၉ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် တပ်ရင်းတပ်ထိန်းမှ ရိုးရာအရက်သေစာသယ်ဆောင်လာသော အမျိုးသမီးနှစ်ဦးအား ဖမ်းမိခဲ့ရာ မင်္ဂလာဒုံရဲစခန်းသို့ ထိန်းသိမ်းခဲ့သည်။ ထိုအမျိုသမီးနှစ်ဦးသည် ချင်းတပ်ရင်း (၂) မှ မိသားစုဝင်များ ဖြစ်သည့်အကြောင်း နောက်မှသိခဲ့ရသည်။ ချင်းတပ်ရင်း (၂) မှ မင်္ဂလာဒုံရဲစခန်းသို့ ကိုယ်စားလှယ်စေလွှတ်ပြီး ထိုအမျိုးသမီးနှစ်ဦးအား လွှတ်ပေးရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။ ရဲစခန်းမှလွှတ်ပေးရန် ငြင်းဆန်ခဲ့သည်။ နောက်တစ်နေ့တွင် တပ်ရင်း (၂) မှ တပ်စိတ်တစ်စိတ် နှင့် အရာခံဗိုလ်တစ်ဦး ရဲးစခန်းအား ဝန်းရံပြီး ထိုအမျိုသမီးနှစ်ဦးကို လွှတ်ပေးရန်တောင်ဆိုခဲ့ရာ မင်္ဂလာဒုံရဲစခန်းမှ အင်းစိန်ရဲစခန်းသို့ ပို့ဆောင်ကြောင်း သူတို့ သိလိုက်ရသည်။ 

ထို့နောက် မင်္ဂလာဒုံရဲစခန်းမှ စာရေးတစ်ယောက်အား ခေါ်သွားပြီး အင်းစိန်ရဲစခန်းသို့ သွားရောက်ကာ အမျိုးသမီးနှစ်ဦးအား ထုတ်ယူခဲ့ကြသည်။ ထိုအဖြစ်အပျက်တွင် ပါဝင်သည့် စစ်သားများအား စစ်ဆေးပြီးအရေးယူရန် တောင်ပိုင်းစစ်တိုင်းခွဲဌာနမှ ဒုဗိုလ်မှူ;ကြီး ဆွန်ခေါပေါင် အား အမိန့်ပေးခဲ့သည်။ 

ဗိုလ်မှူးကြီးမှ ပြန်လည်တုန့်ပြန်ရာတွင် “သာမန်အခြေအနေအရဆိုရင် တရားမရုံး (Civil Court) ဟာအထွတ်အထိပ်ဖြစ်တယ်ဆိုတာ နားလည်တယ်။ ယခုချိန်မှာ ပြည်တွင်းစစ် ဖြစ်ပွား နေတဲ့ အချိန် ဖြစ်တယ်။ ခင်ဗျားတို့သိတဲ့ တရာမဥပဒေ (Civil Law) လောက်နဲ့ ရိုင်းရိုင်း ဆိုင်းဆိုင်း ဆရာကြီးလာလုပ်တာ သိပ်သဘောကျမကျဘူး” [It is a known fact that the civil court is supreme under normal circumstances and it is not very much appreciated that your knowledge of civil law is being professed to me in suah a rude manner] လို့တုန့်ပြန်လိုက်သည်။ ဒီကိစ္စအတွက် သူ့နည်းသူ့ဟန်နဲ့ဘဲ တပ်ရင်းထဲမှာ ဖြေရှင်းလိုက်တယ် လို့ သူအစီရင်ခံထားတယ်။ 

နောက်ပြီး တောင်ပိုင်းစစ်တိုင်းခွဲဌာနကို စာပြန်ပို့ရာ “ဒီကိစ္စကိုခင်ဗျားတို့ လက်လွှတ်လိုက်ပါ။ ကျွန်တော်ဆုံးဖြတ်တဲ့အတိုင်းဘဲ ရှိပါစေတော့” လို့ပြန်ပို့ခဲ့သည်။ ထိုစာကို အင်းစိန်ခရိုင်ရဲဌာနမှူးရုံး (Insein District Superintentdent of Police) နှင့် အင်စိန်ရာဇဝတ်တရားသူကြီး (Magistrate) ထံသို့ပို့ဆောင်ခဲ့သည်။ ထိုအမျိုးသမီးနှစ်ဦးအား Section 30 (a) of The Exeercise Act ဖြင့်တရား စွဲရန် ပြင်ဆင်သည့် အင်စိန်ရာဇဝတ်တရားသူကြီး (Magistrate) ထံသို့လည်းယင်း အမှုကို ပိတ်ပင်ပေးရန် သီးသန့်စာပို့ခဲ့သည်။

၁၉။ ၁၉၅၀ ခုနှစ် ဧပြီလ ၂၅ ရက်နေ့တွင် ချင်းတပ်သားနှစ်ဦးသည် ရှေ့တန်းမှ အရပ်သားများ စီးသည့်ကားနှင့် ပြန်လာခဲ့ကြသည်။ မင်္ဂလာဒုံဂိတ်တွင် တပ်ကြပ်ကြီးအဆင့်ရှိ တပ်ထိန်းမှ စစ်ဆေးရန် လုပ်ဆောင်မည်အပြုတွင် ချင်းတပ်သားနှစ်ဦးမှ အစစ်ဆေးမခံခဲ့သည့်အပြင် ကားမောင်းသူအား အစစ်ဆေးမခံဘဲ ဆက်လက်မောင်းနှင်ရန် အမိန့်ပေးခဲ့ပြီး ဂိတ်ကို ကျော်ဖြတ် ခဲ့ ကြသည်။ 

အဲဒီအဖြစ်အပျက်ကို တပ်ရင်းတပ်ထိန်းမှ တပ်ရင်းမှူး ဆွန်ခိုပေါင်ထံသို့ တိုင်ကြားခဲ့ရာ .. တပ်ရင်းမှူးမှ “ချင်းတပ်သားတွေလောက် ပြည်ထောင်စုအပေါ်မှာ သစ္စာရှိတဲ့သူမရှိဘူး၊ ချင်းတပ် သားတွေ ပြည်ထောင်စုအပေါ်မှာ အန္တရာယ်ပြုမှာမဟုတ်ဘူး။ ဒီကိစ္စက အသေးမွှား ကိစ္စလေး ဖြစ်တဲ့ အတွက် ဘာမှစစ်ဆေးရန်မလိုပါ” လို့တုန့်ပြန်ခဲ့သည်။ 

တောင်ပိုင်းစစ်တိုင်းခွဲဌာနမှ တပ်မတော်ထဲတွင် လူမျိုးတစ်မျိုးကို အသာပေးသည့် ဓလေ့ မရှိကြောင်း၊ မည်သူမဆို တပ်မတော်စည်းကမ်းအတိုင်း လိုက်နာဆောင်ရွက်ရန် လိုအပ် ကြောင်း ပြောကြားရာတွင် တပ်ရင်းမှူးမှ .. “ဒီကိစ္စရဲ့အရင်းမြစ်ကတော့ စစ်ဆေးတဲ့သူဟာ သူ့ရာထူးနဲ့ ထိုက်သင့်သလို မနေလို့သာဖြစ်ခြင်းဖြစ်ကြောင်း၊ ကျွန်တော့တပ်သားတွေထဲမှာ အစိုးရကို ပုန်ကန်တဲ့သူမရှိသလို ချင်းတပ်သားတွေ ဒုက္ခမျိုးစုံးခံစားရတဲ့ကြားမှာ အခုလိုမျိုး အသေးမွှား ကိစ္စလေးနဲ့ တပ်ရင်းကို လာရှုပ်ကြတာ မိမိအနေဖြင့် အံ့အားသင်မိကြောင်း။ 

၄-၁-၄၈ မှစပြီး ကျွန်တော်အပါအဝင် ကျွန်တော့တပ်သားတွေရဲ့ စစ်သားမဆန်တဲ့ လုပ်ဆောင် ချက်တွေရှိရင် အကြောင်းကြားပါ။ ရှိခဲ့သည်ဆိုရင် တပ်ရဲ့စည်းကမ်းအတိုင်းလိုက်နာ ဆောင်ရွက် မှာဖြစ်ကြောင်း” တုန့်ပြန်ခဲ့သည်။

၂၀။ တစ်ဖန် ၁၉၅၀ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ တွင် ဗမာ့တပ်မတော်ထဲမှာ ချင်းတပ်သားတွေချဉ်းဘဲ တပ်မဟာ (Brigade) တစ်ခုစာလောက်ရှိပြီဖြစ်တဲ့အတွက် ချင်းလူမျိုးထဲမှာ ချင်းအရာရှိ တစ်ယောက်ကို ဗိုလ်မှူးချုပ် (Brigadier) ရာထူးပေးရန် ချင်းရေးရာကောင်စီထံသို့ တင်ပြခဲ့သည်။ ချင်းရေးရောကောင်စီမှ စစ်ရေးချုပ်ရုံးသို့ ထမ်မံတင်ပြခဲ့သည်။ စစ်ရေးချုပ်ရုံးမှ ပြန်လည် တုန့်ပြန်ရာတွင် တပ်မတော်ထဲတွင် ရာထူးတို့ခန့်အပ်ရခြင်းသည် စစ်သားဦးရေနှင့် သက်ဆိုင်ခြင်း မရှိကြောင်း၊ စစ်ဘက်ဆိုင်ရာတွင် စီနီယာကျသူ၊ ဝါရင့်သူ၊ သက်တမ်းရင့်သူ နှင် အုပ်ချုပ်ရေးပိုင်း ကောင်းမွန်သူ (seniority in consistant with efficiency) တို့ကိုသာ ရာထူးတိုးလေ့ရှိကြောင်း၊ ထိုသို့ရာထူးတိုးရာတွင် လူမျိုးခွဲခြားခြင်းမရှိဘဲ တပ်မတော် ရာထူး တိုးရေး ဆိုင်ရာတွင် လိုအပ် သည့် အချက်အလက်များ (promotion rules) နှင့် ပြည့်စုံဖို့ လိုအပ် ကြောင်း … တုန့်ပြန်ခဲ့သည်။ 

ထိုတုန့်ပြန်ချက်ကို ချင်းရေးရာကောင်စီမှ ချင်းတပ်ရင်းများအားလုံး နှင့် ယူ.အမ်.ပီ တပ်ရင်းထံသို့ ပို့ခဲ့ကြသည်။ တပ်ရင်း (၂) မှတပ်ရင်းမှူး ဒုဗိုလ်မှူးကြီးဆွန်ခေါပေါင်မှ ချင်းရေးရာဌာန နှင့် အခြားချင်းတပ်ရင်းများသို့ ပြန်လည်တုန့်ပြန်ရာတွင် … စစ်ရုံးချုပ်ရဲ့ မူများကို ဝေဖန်ခဲ့သည် သာမက .. သူ့ အထက်အရာရှိ ဗိုလ်မှူးချုပ် ကျော်ဇော အားရာထူးတို့းပေးသည့် အချက်များ ကိုလည်း ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဝေဖန်ခဲ့သည်။ 

ဒုဗိုလ်မှူးကြီးဆွန်ခေါပေါင်မှ ထိုစာထဲတွင် …. ရာထူးတိုးရာတွင် စစ်ရုံးချုပ်ပြောသည့် seniority in consistant with efficiency နှင့် တပ်မတော် ၏ ရာထူးတိုးရေးဆိုင်ရာတွင် လိုအပ်သည့် အချက်အလက်များ (promotion rules) နှင့် ပြည့်စုံဖို့ လိုအပ်ကြောင်းဆိုသည့်အချက်မှာ လက်တွေ့အားဖြင့် အကောင်အထည်ဖော်ခြင်း မရှိသည်ကို တွေ့ရှိနိုင်သည်။ သာဓကအားဖြင့် ဗိုလ်မှူးချုပ် ကျော်ဇောကို ရာထူးတိုးပေးတုန်းက ခင်ဗျားတို့ပြောတဲ့ အချက်အလက်တွေနဲ့ စိစစ်ပြီးမှ ပေးတာမဟုတ်တာသေချာပါတယ်။ 

သူဟာ အမျိုးကိုချစ်တယ်၊ အလုပ်ကြိုးစားတာမှန်တယ် … ဒါပေမယ့် ခင်ဗျားတို့ပြောတဲ့ ဝါရင့်သူ၊ အုပ်ချုပ်ရေးဘက်မှာ ကောင်းကောင်းမွန်မွန်အုပ်ချုပ်နိုင်သူ၊ ပညာရေးမှာထူးချွန်သူ၊ စစ် ဘက်ဆိုင်ရာ ထူးချွန်သူစတဲ့အချက်တွေနဲ့ ပြည့်စုံတဲ့သူ ဖြစ်ပါသလားဆိုတာ မေးခွန်း ထုတ်စရာ ရှိတယ်။ ချင်းတပ်ရင်းတွေရဲ့အမြင်မှာ သူဟာ ဗမာလူမျိုးမိုလို့ ရာထူးတိုး ပေးတာ ဖြစ်တယ်။ ဗမာပြည်သူတွေကသူ့ကို ရာထူးကြီးကြီးနဲ့မြင်ချင်လို့ ရာထူးတိုး ပေးတာ ဘဲလို့ မြင်တယ်။ 

သူ့လိုဘဲ ကျွန်တော်တို့ ချင်းတပ်ရင်းတွေလည်း အလုပ်ကြိုးစားတယ်။ ပြည်ထောင်စုအပေါ်မှာ သစ္စာရှိတယ်။ ပညာရေးဘက်မှာဘဲဖြစ်ဖြစ်၊ စစ်ရေး၊ အုပ်ချုပ်ရေးဘက်မှာ ကောင်မွန်သေသပ်စွာ ဆောင်ရွက်နိုင်တဲ့ အမျိုးကိုချစ်တဲ့စိတ် နှင့် သစ္စာရှိတဲ့ ချင်းအရာရှိတွေ ဗိုလ်မှူးချုပ်ရာထူးနှင့် ကိုက်ညီတဲ့ အရည်အချင်းတွေနဲ့ ပြည့်စုံတဲ့ ချင်းအရာရှိတွေရှိတယ် …… လို့ တုန့်ပြန်လိုက်သည်။ တစ်ချိန်တည်း ချင်းရေးရာဌာနကိုလည်း ရာထူးတိုးပေးရေးတွင် ပြင်းပြင်းထန်ထန် တောင်းဆိုခြင်း မရှိတာကြောင့် ဝေဖန်ခဲ့သည်။

ဒု-ဗိုလ်မှူးကြီးဆွန်ခိုပေါင်ဟာ သူ့စိတ်ထဲကရှိတာကို လွတ်လပ်စွာပြောဆိုလေ့ရှိတယ်။ သူ့ကိုယ်သူ ပြောပိုင်ခွင့်ရှိတယ်လို့ သူယူဆပေမယ့်လည်း သူဟာ နိုင်ငံသားတစ်ဦးဖြစ်တယ်၊ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေကို ကာကွယ်ရမယ့်တာဝန် သူ့မှာရှိတယ်။ ဖွဲ့စည်းဖုံအခြေခံဥပဒေထဲမှာ တပ်မတော်သား များ သူတို့တာဝန်ထမ်းဆောင်ရန် လိုက်နာရမည့်စည်းကမ်းများရှိပြီး ဥပဒေ စိုးမိုးရေး နှင့် စည်းကမ်း ထိန်းသိမ်းရေးတာဝန်များ ထမ်းဆောင်ကြသည့် ကာကွယ်ရေး ဌာန အောက်မှ ဝန်ထမ်းများ၏ လွတ်လပ်စွာပြောဆိုခွင့်ကို အတိုင်းအတာ တစ်ခုအထိသာ ခွင့်ပြုသည် (restricting to a great extent this right of free expression for members of the defence forces)။ 

တပ်မတော်စည်းကမ်းထဲမှာလည်း လွပ်လပ်စွာပြောဆိုဝေဖန်ခွင့်ကို အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိသာ ခွင့်ပြုထားသည်။ သူ့အနေဖြင့် အထက်အရာရှိများ မကြာခဏဝေဖန် လေ့ရှိသည်ကို အထက်အရာရှိများ အချိန်အတန်ကြာ သည်းခံခဲ့ကြသည်။ အထူးသဖြင့် ချင်းတပ်ရင်းသုံးရင်းကို ဦးစီးတဲ့ အထက်အရာရှိကို ဗိုလ်မှူးချုပ်ခန့်ထားခြင်းမှာ ထိုက်ထံမှုမရှိကြောင်း ချင်းအရာရှိများ ထံတွင် ဝေဖန်ခြင်း နှင့် စစ်ရုံးချုပ်မှ ဗမာလူမျိုးကိုသာ ဦးစားပေးပြီးရာထူးတိုးကြကြောင်း စသည်တို့ကို ချင်းအရာရှိနှစ်ဦးထံတွင် ဝေဖန်ခြင်းသည် ပူးပေါင်းလိမ်လည်ရန် ညှိထားခြင်း သာဖြစ်သည်။

ထို့ကြောင့် တပ်ဦးစီးချုပ်တွင် စည်းကမ်းထိန်းသိမ်းရမည့် တာဝန်ရှိသည်နှင့်အမျှ ဒု-ဗိုလ်မှူး ကြီးအား အရေးမယူလျင် ဒု-ဗိုလ်မှူးကြီးနဲ့ ပူးပေါင်းကြံစည်သူအဖြစ် ထင်မြင်ခံရနိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် တပ်ဦးစီး ချုပ်အနေဖြင့် သူ့အားဖမ်းဆီးထိမ်းသိမ်းရန် နှင့် စစ်ခုံရုံးတင်ရန် အမိန့် ထုတ်ရခြင်းဖြစ်သည်။ တပ်ဦးစီးချုပ်အနေဖြင့် ဥပဒေဘောင်အတွင်း ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ကာကွယ်ရန် အခွင့်အရေးပေးထားသည်။ ယခုအခါ သူ့မှာ အပြစ်ရှိ၊ မရှိကို စစ်ခုံးရုံး ၏ ဆုံးဖြတ် ချက် ကိုသာ စောင့်ကြည့်ရမည်ဖြစ်သည်” ဟူ၍တွေ့ရှိနိုင်သည်။ ထိုသို့ စစ်ခုံရုံးမှ သူ့အမှုအား စစ်ဆေးပြီးနောက် ၁၉၅၀ ခုနှစ် ဧပြီလတွင် တပ်မတော်မှ ထုတ်ပယ် ခြင်းခံခဲ့ရသည်။

ကော်ဖီစိုက်ပျိုးရေး

တမ်မတော်မှ ထုတ်ပယ်ခံရပြီးနောက် ၁၉၅ဝခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် British Mission မှဦးစီးကျင်းပသော Burma Army Staff College ၆လ သင်တန်းသို့တက်ရောက်ရန် စစ်ရုံးချုပ်မှ သူ့အားရွေးချယ်ခဲ့သည်။ ထိုသင်တန်းပြီးဆုံးပြီးနောက် ၁၉၅၄ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် ဝန်ကြီး ချုပ်ဦးနုမှ သူ့အား အစိုးရ ကော်ဖီ စီမံကိန်းတစ်ခုတွင် အလုပ်လုပ်ရန် ကမ်းလှမ်း ခြင်း ခံရသည်။ Pu Son Kho Pau ၏ဖခင်သည် ထုတ်လိုင်ရွာတွင် ကော်ဖီစိုက်ပျိုးရေး လုန်ငန်း လုပ်ကိုင် ခဲ့ရာ သူသည်လည်း ငယ်ရွယ်စဉ်ကတည်းက ကော်ဖီစိုက်ပျိုးရေးနှင့် ရင်းနှီးခဲ့သူဖြစ်သည်။ 

ထို့ကြောင့် ဦးနုမှသူ့အား အစိုးရကော်ဖီစီမံကိန်းသို့ အလုပ်ကမ်းလှမ်းရာတွင် သူသည် ဝမ်းသာစွာဖြင့် လက်ခံခဲ့သည်။ ၁၉၅၅ ခုနှစ်တွင် အစိုးရမှသူ့အား အင်းဒိုနီးရှား နိုင်ငံသို့ ကော်ဖီ စိုက်ပျိုးရေး နှင့် ထုတ်လုပ်ရေး ပညာတော်သင်အဖြစ် ၉လကြာ စေလွှတ်ခဲ့ပြီးနောက် ပြင်ဦးလွင်၊ အနီးစခန်း ကော်ဖီစိုက်ပျိုးရေးစီမံကိန်းသို့ အထွေထွေမန်နေဂျာအဖြစ် ဝင်ရောက်လုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။ 

အနီးစခန်းတွင် လေးနှစ်ကြာတာဝန် ထမ်းဆောင်ပြီးနောက် ၁၉၅၉ ခုနှစ်တွင် ချင်းပြည်တွင် ကိုယ်ပိုင် ကော်ဖီ စိုက်ပျိုးရေး လုပ်ငန်းများ လုပ်ကိုင်ရန်အတွက် အလုပ်မှနုတ်ထွက်ခဲ့သည်။ Pu Son Kho Pau ၏ မိသားစုသည် ကလေးမြို့ တာဟန်း တွင်အခြေချပြီး စီးယင်းနယ် Theizang ရွာနားတွင် ကော်ဖီ စိုက်ပျိုးရေး လုပ်ငန်; များလုပ်ကိုင်ပြီး၊ သူ၏ဇနီးသည် မှာ သူနာပြု ဖြစ်သည်နှင့် အမျှ တာဟန်းတွင် ဆေးဆိုင်ဖွင့် လှစ်ခဲ့ သည်။ 

ထိုနောက် ၁၉၆၁ ခုနှစ်တွင် Kalay Valley Baptist Association သို့ Assistant General Secretary အဖြစ်လည်းကောင်း၊ ၁၉၆၂-၆၃ ခုနှစ်တွင်မူ အချိန်ပိုင်း Assistant General Secretary အဖြစ်လည်းကောင်း တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။

Lt.Col. Son Kho Pau ( 4 )

 ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်းခေါင်းဆောင်သည့် တော်လှန်ရေးကောင်စီ အစိုးရအား တော်လှန်ခြင်း

၁၉၆၂ ခုနှစ်တွင် ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်းခေါင်းဆောင်သော တော်လှန်ရေးကောင်စီမှ တိုင်းပြည် အာဏာကို သိမ်းယူခဲ့ပြီး ဇူလိုင် ၄ ရက်နေ့တွင် မြန်မာ့ ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်ပါတီအား တည်ထောင် ခဲ့သည်။ ၁၉၆၄ ခုနှစ်မှစတင်ကာ နိုင်ငံအတွင်းရှိ စက်ရုံနှင့် ပုဂ္ဂလိက လုပ်ငန်းများ အားလုံး ပြည်သူပိုင်အဖြစ် သိမ်းဆည်းခဲ့သည်။ 

ထိုသို့ ပြည်သူပိုင် သိမ်းရာတွင် ဦးဆွန်ခိုပေါင် မိသားစုပိုင် ဆေးဆိုင် သည်လည်း ပြည်သူပိုင်အဖြစ် အသိမ်းဆည်းခြင်းခံခဲ့ရသည်။ နောက်ပြီး မြန်မာနိုင်ငံသည်လည်း ကွန်မြူနစ် ဆန်ဆန် အာဏာရှင် စနစ် ဘက်သို့ ဦတည် လာခဲ့သည်။ ထိုသို့တော်လှန်ရေးကောင်စီ၏ လုပ်ရပ်များအား လက်ပိုက် ကြည့် မနေနိုင်တော့သည့်အဆုံး တော်လှန်ရေးကောင်စီအစိုးရအား တော်လှန်ပြီး လွတ်လပ်သော ချင်းပြည် ထူထောင်ရန်အတွက် ချင်းအမျိုးသားလက်နက်ကိုင် တော်လှန်ရေးကို စတင်ရန် မြန်မာပြည်မှထွက်ခွာခဲ့သည်။
 

အခြားချင်းခေါင်းဆောင်များ နှင့် လွှတ်တော်အမတ်ဟောင်းများဖြစ်ကြသော Pu Hrang Nawl (Ex-MP), Pu Dam Kho Hau, Pu Pa Cung Nung, Pu Mang Kho Pau, Pu Son Cin Lian (Ex-MP), Pu Ral Hmung (Ex-MP), Pu Hmun Hre and Pu Ro Thang (Ex-MP) တို့သည်လည်း သူတို့ အစီအစဉ် ကိုယ်စီဖြင့် တော်လှန်ရေးစတင်ရန် အိန္ဒိယသို့ ထွက်ခွာခဲ့ကြသည်။ ချင်းတော်လှန်ရေးသမား အားလုံးတို့သည် အိန္ဒိယ-မြန်မာနယ်စပ် တစ်လျှောက်တွင် ကိုယ်စီစခန်းချခဲ့ကြသည်။ အိန္ဒိယအစိုးရက ချင်းတော်လှန်ရေးသမားများအား နယ်စပ် ၂၅ မိုင်ပတ်လည် အတွင်း ခိုလှုံခွင့်ပေးခဲ့ပြီး သူတို့၏ နေထိုင် စားသောက်ရေး အတွက် ငွေကြေး အကူအညီ ပေးခဲ့သည်။

ဦးဆွန်ခိုပေါင် သည် ၁၉၆၄ ခုနှစ် ဧပြီလ ၂၈ ရက်နေ့တွင်အိမ်မှထွက်ခွာပြီး အိန္ဒိယနိုင်ငံ မဏီပူရ် သို့သွားရောက်ခဲ့သည်။ ၁၉၆၄ နှစ်ကုန်ပိုင်းတွင် ကျမ်ဖိုင် သို့ရောက်ရှိခဲ့ပြီး ဦးသွန်ခိုပုမ် နှင့်တွေ့ ဆုံခဲ့သည်။ ဦးသွန်ခိုပုမ် သည် Paite National Council ၏ခေါင်းဆောင်ဖြစ်သည်။ သူတို့ နှစ်ဦး တွေ့ဆုံပြီးနောက် ချင်းလက်နက်ကိုင် တော်လှန်ရေး အဖွဲအစည်း တစ်ရပ် တည်ထောင်ရန် ဆုံးဖြတ် ခဲ့ကြသည်။ 

အခြားချင်းခေါင်းဆောင်များနှင့်လည်း တွေ့ဆုံခဲ့ပြီး ဦးဟရန်နောလ် နှင့် အခြား ခေါင်းဆောင် များ၏ သဘောတူညီမှုဖြင့် ဦးဆွန်ခိုပေါင် နှင့် ဦးသွန်ခိုပုမ် တို့သည်တပ်သား ၃ဝ နှင့်အတူ အရှေ့ပါကိစ္စတန် နိုင်ငံ (ယ္ခု ဘင်္ဂလားဒေရှ်) သို့ စစ်သင်တန်းတက်ရောက်ရန် ၁၉၆၅ နှစ်ဦးပိုင်း တွင် ထွက်ခွာခဲ့ကြသည်။ သူတို့သည် လမ်းခရီးတွင် တပ်သားများ ထပ်မံစုစောင်း ခဲ့ကြသည်။ လမ်းခရီးတွင် သူနှင့် ဦးသွန်ခိုပုမ် သည်စည်းလုံးသောချင်းအစိုးရ (United Chin Government) အားဖွဲ့စည်းခဲ့ကြပြီး ဦးသွန်ခိုပုမ် အားဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ်၊ ဦးဆွန်ခိုပေါင် အား ကာကွယ်ရေး ဝန်ကြီးအဖြစ်၊ ဦးဟရန်နောလ် အား နိုင်ငံခြားရေး ဝန်ကြီး အဖြစ်ခန့်အပ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုအကြာင်း ကိုမူ ဦးဟရန်နောလ် မှမသိရှိခဲ့ပေ။ 

သုံးလ စစ်လေ့ကျင့်ရေးဆင်းပြီးနောက် တပ်သား ၁၅ဝ နှင့် အတူ စခန်းသို့ပြန်သွားရန် ပြန်သွားရန်ပြင်ဆင်ခဲ့ကြသည်။ အပြန်လမ်း တွင် ရခိုင်တောင်တန်း နှင့် ချင်းတောင်တန်း ဒေသအား ဖြတ်သန်းကြရမည် ဖြစ်ရာ ဗမာ့တပ်မတော် နယ်စပ်စခန်းမှ တပ်သားများနှင့် တိုက်ပွဲ ဖြစ်နိုင်ချေရှိသည်။ သူတို့ပြန်လာမည့်အကြောင်းအား Champhai ရှိချင်းခေါင်းဆောင် များအား အကြောင်းကြားပြီးနောက် Champhai ရှိချင်း ခေါင်းဆောင်များသည် သူတိ့ု အပြန်ခရီး အဆင်ပြေ နိုင်ရန်အတွက် ချင်းပြည်နယ်ရှိ အစိုးရ တပ်စခန်းများအား ဝင်ရောက် တိုက်ခိုက်ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသည်။ 

အစိုးရတပ်အား အာရုံလွဲစေရန် နှင့် ဘဏ္ဍာငွေ ရရှိနိုင်ရေးအတွက် ဦးဟရန်နောလ် သည်ဟားခါးမြို့ပေါ်မှ ရဲစခန်းအား တိုက်ခိုက်ရန်ထွက်ခွာခဲ့သည်။ ဦးဟရန်နောလ် သည်တပ်သား ၂၂ ဦးအားဦးဆောင်ပြီး ရိ တွင် တပ်ဆွဲထားသော မြန်မာတပ်စခန်းအား သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။ သူတို့ဟားခါး စခန်း အရောက်တွင်ပင် အစိုးရရဲတပ်ဖွဲ့ သည် ကြိုတင်သတင်းရရှိထားသဖြင့် အဆင်သင့် နေရာယူ တပ်စွဲထားပြီးဖြစ်သည်။ တိုက်ပွဲငယ် ဆင်နွဲကြ ပြီးနောက် နောက်ပြန်လည်ဆုတ်ခွာ ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ ကြသည်။ ထိုတိုက်ပွဲတွင် ဦးဟရန်နောလ် တို့ဘက်မှ တစ်ဦးကျဆုံးခဲ့သည်။

တစ်ပြိုင်တည်း Pu Thual Zen ခေါင်းဆောင်သော တပ်သား ၇ဝဝ ကျော်သည်လည်း တီးတိန်ရှိ အစိုးရတပ်စခန်းများအား တိုက်ခိုက်ရန် ချီတက်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ထိုအချိန်က အနောက် မြောက်ပိုင်းစစ်ပိုင်းစစ်ဌာနချုုပ်တိုင်းမှူး ဗိုလ်မှူးကြီး ဗန်ကုလ် နှင့် ချင်းတောင်အရေးပိုင် ဦး ထောင်းကျင်တန်း တို့မှ ဖျောင်းဖျနိုင်ခဲ့ခြင်းကြောင့် တိုက်ပွဲ မဖြစ်ခဲ့ချေ။ 

ဦးဆွန်ခိုပေါင် နှင့်တပ်သားတို့သည်လည်း နယ်စပ်တွင် ရောက်ရှိခဲ့ကြပြီး ချင်းတော်လှန်ရေး ခေါင်းဆောင် များနှင့် တစ်ဖန်ပြန်လည်တွေ့ဆုံခဲ့ကြသည်။ တော်လှန်ရေး စတင်ကတည်းက ချင်းခေါင်းဆောင်များအကြား သဘောထားကွဲလွဲခဲ့ကြသည်။ ဦးဆွန်ခိုပေါင် နှင့် ဦးသုန်ခိုပုမ် တို့ နှစ်ဦး ကမူ မြန်မာပြည်နှင့် အန္ဒိယ နိုင်ငံတွင်ရှိသော ချင်းလူမျိုးများကိုပြန်လည်ပေါင်းစည်းကာ လွတ်လပ်သော ချင်းနိုင်ငံတော် ထူထောင်ရန်အတွက် မြန်မာအစိုးရ နှင့် အိန္ဒိယအစိုးရ နှစ်ခုစလုံး အားတပြိုင်နက်တည်း တော်လှန် တိုက်ခိုက် ရန် ဆန္ဒရှိကြသည်။ 

အခြားအုပ်စု ဖြစ်သော ဦးဟရန်နောလ်, Pu Son Cin Lian, Pu Dam Kho Hau, Pu Pa Cung Nung, Pu Mang Kho Pau, Pu Ral Hmung, Pu Hmun Hre, Pu Ro Thang နှင့် Pu Thual Zen တို့ကမူ အိနွိယအစိုးရကို တော်လှန်လို့အဖြစ်နိုင်ကြောင်း၊ ထိုသို့တော်လှန်ပါက မိမိတို့နေစရာနေရာပင်ရှိမှာ မဟုတ်ကြောင်း ဆိုပြီး တော်လှန်ရေးကောင်စီ အစိုးရကိုသာ တော်လှန်ချင်ကြသည်။ ထို့ကြောင့် ခေါင်းဆောင်နှင့် တပ်သားများအကြား မဲခွဲဆုံးဖြတ်ရာမှ ဦးဟရန်နောလ် ဘက်မှ အနိုင်ရရှိခဲ့ပြီး ဦးဟရန်နောလ် မှ ဦးဆွန်ခိုပေါင် အား ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးမှ ဖြုတ်ချခဲ့ရာ လမ်းခွဲခဲ့ကြရသည်။

ဦးဆွန်ခိုပေါင် နှင့် ဦးဟရန်နောလ် တို့လမ်းခွဲပြီး ဦးဆွန်ခိုပေါင် နှင့်အဖွဲ့သည် Naga National Council မှခေါင်းဆောင်များနှင့်တွေ့ဆုံရန် Nagaland သို့ထွက်ခွာခဲ့ရသည်။ ထိုသို့ခရီး နှင်ရာ လမ်းခရီးတွင် 7th Assam Rifles မှ ဦးဆွန်ခိုပေါင် နှင့် အဖွဲ့ အားဖမ်းဆီးခဲ့သည်။ 

ဦးဆွန်ခိုပေါင် သည် 7th Assam Rifles မှတပ်သားများအား နာဂတပ်သားများထင်မှတ်ပြီး ခုခံမှုမပြုခဲ့ကြပေ။ နာဂတပ်သား များ သည် သူတို့အား ကြိုဆိုရန်အစီအစဉ်ရှိပြီးဖြစ်သည်။ ထို အဖြစ်အပျက် မှာ ၁၉၆၅ ခုနှစ် ဇွန်လ တွင် ဖြစ်သည်။ အခြားချင်းတော်လှန်ရေး ခေါင်းဆောင်များသည် လည်း အန္ဒိယ အစိုးရ မှ ဖမ်းဆီးခြင်းခံခဲ့ကြရသည်။ ၁၉၆၅ ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယအစိုးရ နှင့် မြန်မာအစိုးရတို့သည် နယ်စပ်ရှိ လက်နက်ကိုင် လှုပ်ရှားသူများအား နှစ်ဖက်ပူးပေါင်းနှိမ်နင်း ရန် သဘောတူခဲ့ကြသည်။ 

ထို့ကြောင့် ဦးဆွန်ခိုပေါင် နှင့် အခြားချင်း ခေါင်းဆောင်များအား ဖမ်းဆီး ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ဦးဆွန်ခိုပေါင် သည်အဖမ်းခံရပြီး Imphal ထောင်တွင်တစ်နှစ်ခန့် အကျဉ်းချခြင်းခံရသည်။ ထိုနောက်အိန္ဒိယအစိုးရမှ မြန်မာအစိုးရထံသို့ ၁၉၆၆ခုနှစ် သြဂုတ်လ ၁ဝ ရက်နေ့တွင် လွှဲအပ်ခဲ့ပြီး မန္တလေး ထောင်တွင် သူ့အား အကျဉ်းချ ခဲ့သည်။ ၁၉၇ဝ ဧပြီလ ၂၁ ရက်မှ ၁၉၇၁ နိုဝင်ဘာလ ၇ ရက်နေ့အထိ ချင်းပြည်နယ် ဖလမ်း တရားရုံးတွင် စစ်ဆေးခြင်း ခံရပြီးနောက် ၁၉၇၁ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၅ ရက်နေ့တွင် မုံရွာထောင်သို့ ပြောင်းရွှေ့ကာအကျဉ်း ချခြင်းခံရသည်။ 

၁၉၇၄ ခုနှစ်တွင်တော်လှန်ရေးကောင်စီအစိုးရသည် နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားများအား အထွေထွေ လွတ်ငြိမ်း ချမ်းသာခွင့်ပေးရာတွင် သူလည်း လွတ်မြောက်လာခဲ့သည်။ ၁၉၇၄ခုနှစ် စက်တင်ဘာ ၃ ရက်နေ့တွင် လွတ်မြောက်လာခဲ့ပြီး ချင်းပြည် ရှိသူ၏ မိသားစုနှင့် ပြန်လည်တွေ့ဆုံခွင့်ရရှိခဲ့သည်။ ထောင်မှ လွတ်လာပြီး Pu Son Kho Pau သည် ချင်းပြည် ထုတ်လိုင်ရွာတွင် ချင်း တိုင်းရင်းဆေး လုပ်ငန်း များ လုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၇၇ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၄ ရက်နေ့တွင် ထုတ်လိုင် မှ တီးတိန်လမ်းဖောက်လုပ်သည့် အလုပ်စခန်း သို့ မိမိကိုယ်ကိုယ်သွားရောက် လုပ်အား ပေးရန် အသွား လမ်းခုလတ် တွင် ရုတ္တရက် သေ ဆုံးခဲ့သည်။

မိသားစု

ဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် သည် ဖလမ်းမြိုနယ်မှ ပထမဦးဆုံး နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန် ယုံကြည်သူ Pu Thang Cin ၏သမီး Pi Ester Kyin နှင့် ၁၉၅ဝ ခုနှစ်တွင်လက်ထပ်ထိမ်းမြား ခဲ့သည်။ သူတို့လက်ထပ်ပွဲတွင် ဦးနု ၏ဇနီး ကိုယ်တိုင် တက်ရောက်အားပေး ခဲ့သည်။ သူဆုံးသွား သည့် အချိန် တွင် သား ၅ ယောက်နှင့်သမီး ၄ ယေက်ကျန်ရစ်ခဲ့သည်။

ချင်းသေနတ်ကိုင်တပ်ရင်း (၂) ရဲ့တပ်ရင်းမှူး ဒု-ဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် နှင့် မိသားစု

နိဂုံး

ဗိုလ်မှူးကြီး ဆွန်ခိုပေါင် သည်ချင်းလက်နက်ကိုင် တပ်ရင်းတွင်တာဝန်ထမ်းဆောင်စဉ် ကာလတွင် လည်း ကောင်း၊ မြေအောက် ချင်း တော်လှန်ရေး ကိုဦးဆောင်ခဲ့သော ကာလ တွင်လည်းကောင်း သူ၏ လက်အောက် ငယ်သား ရဲဘော်များ ၏ ချစ်ခင် လေးစားခြင်း ကိုခံရပြီး အရည် အသွေးပြည့်ဝသည့် ခေါင်းဆောင် ကောင်း တစ်ဦးဖြစ်သည်။ ရောင်စုံသူပုန်ခေတ် တွင် ပြည်ထောင် စုကြီး မပြိုကွဲရေး အတွက် နိုင်ငံတော်ကို ကာကွယ် ခဲ့သူများအနက် ထိပ်ဆုံးမှ ပါဝင် ခဲ့သူ တစ်ဦး ဖြစ်သည်။ 

အပြစ် မယ်မယ်ရရမရှိပါပဲလျက် တပ်မတော်မှ နှုတ်ထွက်ခဲ့ရ သည့် တိုင်အောင် သူနှစ်သက်သော ကော်ဖီ လုပ်ငန်း ကို အပတ်တကုတ် သင်ကြားလုပ်ကိုင်ကာ ချင်းလူမျိုးများအတွက် သူသင်ကြား တတ်မြောက်ခဲ့သော ပညာရပ် အား စာအုပ်အဖြစ်ထုတ်ဝေပြီး မျှဝေ ခဲ့သည်။ တော်လှန်ရေးကောင်စီ အစိုးရ ကသူအား နှစ်ရှည်လများ အကျဉ်းချခဲ့သော်လည်း ထောင်မှ ထွက်လာသည့်အခါတွင် အနားမနေပဲ ချင်း တိုင်းရင်း ဆေးဖေါ် စပ်ကာ ချင်း ပြည်သူများအား တနည်းတလမ်း အလုပ်အကြွေးပြုခဲ့သည်။ 

တော်လှန်ရေး ကောင်စီ တက်လာပြီး တိုင်းပြည်အုပ်ချုပ်ပုံအပေါ် လက်ပိုက်ကြည့် အနေ နိုင်တော့ဘဲ တော်လှန်ရေးကောင်စီ အစိုးရအား လက်နက်ဆွဲကိုင် တော်လှန်ခဲ့ ပြီး ချင်းပြည် နှင့် ချင်းပြည်သူတို့ အတွက် တိုက်ပွဲဝင် လှုပ်ရှားရင်း သူ၏ ချင်းမျိုးချစ် စိတ်ဓာတ်ကို ဖေါ်ဆောင် ခဲ့သည်။ ယုတ်စွအဆုံး နောက်ဆုံးအသက်ထွက် သွားသည်အထိ အနားမနေ ကိုယ်ကျိုးမဖက်၊ သူ၏ မျိုးချစ်စိတ် ဓါတ် ကိုပြသသွားသူဖြစ်သည်။ 

တိုင်းပြည် နှင့် လူမျိုး အတွက် သူ၏ လုပ်ဆောင် ချက်များမှာ လေးစား ဂုဏ်ယူ ဘွယ်ရာ ကောင်းလှပါကြောင်း၊ နောင် မျိုးဆက်သစ် ချင်းလူငယ်များ အတွက် အတုယူဘွယ် သာဓက ကောင်း များ ကို မှတ်သားဘွယ်ရာ ပြသခဲ့ကြောင်း မှတ်တမ်း တင်အပ်ပေသည်။ (Source: Salai Van Cung Lian (UK)

Chin National Front History

Biahmaithi :
18 century lio chan British, France, Spain le Portugal ram hna nih Africa le Asia ram tthen hna ah colonial ram kauh cio ding in tiah an rak ti i ral an rak doh hna. 19 century thawk ka hrawng ah Kawlram ah British nih raldoh hram a rak thawk. British nih Manipur ram a rak domi kawl pawl hna cu Manipur in a rak dawi dih hna i 1924 kum ah Arakan, Taningtari cu doh hram a rak thawk. Kum hnih leng ral a rak doh hnu(1824-1826) kum ah Arakan, 

Taningtari le Chinland a cheu khat cu a rak lak hna. Mah British ral doh ah hin Chinland thlanglei a um mi Chin miphun hna nih an rak doh ko hna i mah dohnak ah Mi Wah, Ku Wah, Sit Taung le Maung Hnamah ral i dohnak cu a rak lar, a rak thang ngai ngai. Chin miphun hna nih cun fei, li le thal, nam hna an rak hman hna na tein Riffle meithal a tlaih mi mirang (British) hna cu an rak doh kho hna lo an rak tei hna lo caah 1826 kum chan lio ah Paletwah ram cheukhat hna cu British kuttang ah an rak tla. 

British Colonial pawl nih 1765 kum lio ah Silcar le Silong hna ah siseh, 1885 kum ah Kawlmi umnak ram khi a rak lak dih hna. Mah hnu cun Chinland ram tuk ding ah caanttha a rak kawl i (1871/1888/1889) kum hna ah ral voithum a rak tuk hna, 

Chinland tthenkhat cu a rak lak khawh hna. Diahnak le luatnak, zalawnnak a rak duh zungzal mi Chin miphun hna nih anmah le an peng ram cio in an ngeihmi an hriam le an nam hna in an rak doh. Mah ral cu a rak ngan, a rak thawng tuk i temhnak tampi le har taktak in an rak lakmi kong ah mah ral i a rak i talmi mirang pawl nih ca in an rak ttial ning, an rak i thanh ning ah le mirang ralkap i a sang bik an ni pekmi laksawng (Victoria Cross) an ni pekmi ah siseh, hmuh khawh a si. 

Chin miphun pawl nih anmah le an nawlngeihnak a tlak lonak ding le mi tang i salcan ah tang ding an rak duh lo, cun Chinland rampi mikut tang a tlak lai ding an rak phan ruang ah nunnak tampi liam in le thap in ral an rak doh hna. Mah raldohnak ah Pu Cawn Bik, Pu Khai Kam, Pu Lal Luai, Pu Za Hat, Pu Hausat hna cu mi larmi minthang hna an rak si. Mah mirang ral ah hin hriamnam ngeih an ni hleihluat ruang le mi an ngeihmi an ni hleihluat ruang ah 1895 kum ah Chinland rampi a tam deuh cu Mirang kut tang ah a rak tla.

1914 kum lio ah Germany, Austria, Hungary, Turkey le Bulgaria hna phukhat, England, France, Rusia, American hna le a dang ram hna kha phukhat ralpi an rak tho. Mah ral i doh nakding caah anmah le an ukmi ram hna i a ummi miphun hna cu ral do ding in minung an rak tlaih hna. Kum 1916 lio ah cun England colonial kut tang a si miram hna ah India le Kawl hna ah cun ralkap a ttuan ding in minung 1 million le ral do lo ding in minung 5 Lakhs cu Iran, France, Turkey le Mesopotamia ram hna ah an rak kuat hna. Mah ah cun Chin mino (4000) leng cu Europe ram ah an rak kuat ve hna.

1917 kum a rak phak tikah cun British pawl nih ralkap ttuan than ding in mi an rak auh hna. Mi an rak herh tuk caah Chin ram pengtlang kip cio ah mi (1000) nan rak kawl hna lai i nan tlaih hna lai tiah bia an cah hna. Chin miphun pawl nih a hlan u Chinmi chung in a rak kalmi hna ralkap ttuanmi hna a rak kir lomi kha theihhngalh le fimnak lak in ralkap ttuan ding ah an rak duh lo.

 

 1917 kum September thla ah mah ttuan duh lonak langhternak an rak tuah. Mah duh lonak an langhternak dohnak cu ram chung kip ah a rak thang i Mirang pawl nih ral le tthawngnak thazaang an ni khahter i an rak doh hna. Cun khua pawl mei in khangh, riahcaw pawl tlaihpiak khangh piak, khuami pawl tlaih, hrem, a rak doh hna. Mah dohnak tthiamtthiam ah cun lung rual tein dohtti le bukhat tein voikhat te ah rak dohtti a si lo caah 1923 kum ah a rak dai than.

Chin National Union(CNU)
1900 kum hramthawk lio ah hin British hna nih Chin miphun hna cu Palik, Assam Rifle le Kawl ralkap (meithaltlai) hna i battalion le Chinland ram ralkap ttuan ding ah an rak tlaih an rak auh hna. Mah ralbu pawl hna cu Chin miphun hriamtlai bu hna ram caah rianttuanmi hna cu an rak doh ve hna. Kawlram chung ah ram daw mino hna nih Kawl mi bu (Burma National Union) an dirh i ram caah rian ttuannak an rak thawk. Mah caan lio ah cun Chin miphun mino a simi hna Vumtumaung le Aung Min hna zong nih Chin National Union (CNU) an rak dirh ve i ram caah rianttuan an rak thawk colh ve. 

1933 kum ah CNU nih Rangoon ram chung a ummi British zung ah Chinland kha mah te uk i khuakhan lairelnak nawl an rak hal. Cu pin ah Kawlram ramluatnak le zalennak (Independent) nan pek hna a si ah cun Chinland zong pek chih ve ding tiin an rak hal chih hna. British cozah nih zei bia hmanh a leh lo pin ah 1939 kum February (20) ni ah Vumtumang, Wazihlaw, Kipling, Awmna, Aunglin, Amkam, Vumtunaing, Kimang le Lingki hna cu a tlaih hna i thawnginn ah a tlak hna. Japan ral a thawh tiang thawng a tlak hna.

Chin People Freedom League (CPFL)
1948kum Chin mino Captain. Mang Tung Nung nih a hruai hna i CPFL a dirh pi hna i miphun caah a si khawhnak chung in a ttuanpi hna. 1951 kum tiang a rak ttuanpi hna natein amah Capt. Mangtungnung hrimhrim kha Chin ramkhel council ah Parliament a si i 1951 kum thawk in Prime Minister U Nu cozah ah Parliament rianttuantu a rak si i a rak dinh tak hna.

Chin National Organization (CNO)
1957 kum lio ah Chin People Freedom League (CPFL) le Chin Natioal Union (CNU) hna an rak i fonh i Chin National Organization (CNO) cu an rak dirh. Avoi khatnak Chairman ah Capt. Mangtungnung nih a rak hruai hna. Amah hi miphun a dawmi pakhat a si hlei ah Parliament chung ah Kawl pawl hrukaih hnipuan pawl a rak hmang lo i western part dressing pawl a rak hman a rak thuam i meeting hna zong a rak kai. Miphun a dawmi nih an rak dirh mi a si bantuk in CNO cu zapi nih an rak pom(Support) hna i Daan chung in miphun caah rian an rak ttuan, an rak doh hna.

1962 kum Gen. Newin nih nawl a lak hnu ah Parliament a hrawh ruang ah siseh, Zapi sin ah nawlngaihnak a ap tthan ding caah siseh, Parliament members pawl hna le Chin mifimthiam sianghleirun mino hna nih an rak hruai hna i Ram le miphun caah tiin rian an rak ttuan. (Anti-Communist Freedom Organization) an rak dirh i a rak hruaitu hna cu Lt. Col. Suan Kho Pau, Pu Dam Kho Hau, Pu Mang Khan Pau, Pu Hrang Nawl, Pu Suan Cin Lian le Pu Tual Zen hna an rak si. Zapi chung ah kan lut lai i (pnf;&Hk;a&;) kau deuh in kan tuah lai i zapi nih pomnak (support) kan lak lai an ti i an rak ttuan. Zapi Support nak zong tampi an rak hmuh. 

Col Suan Kho Pau hruainak thawng in Chin mino (30) hna cu East Pakistan (Bangladesh) ram ah ral lei thiamnak an rak cawng hna hriamnam he kan ram lei ah an rak tlung tthan. Lt. Col Suan Kho Pau nih Champhai (Mizoram) ran rak phak hnu ah Chin Government kan dirh lai a ti i Lutlai a si ve mi Pu Hrang Nawl nih hriamtlai bu cu a hrawh. 1965 kum ah Kawlram ah India Prime Minister a simi Lal Bahadur Shastri nih a va tlawng hna i General Newin he an rak i tong. Mah an ni ton i biakhiahnak an ngeihmi cu Kawlram ramri le India ramri hrawng i a ummi rambuainak a tuahmi hna i hmunkhat in kan ttangtti lai i kan dohtti lai ti ah bia an rak i caih i bia an rak khiah.

Mah hnatlaknak (agreement) an rak tuahnak chan bik cu a zei bantuk bu paoh siseh, ram rawk ding in a ttuanmi, Tapung (rebel) pawl hna kan dohtti lai i kan hrawh hna lai timi bia an khiahmi an ngeih cangka in Chin miphun caah rian a ttuanmi upa hna a si mi Col Suan Kho Pau, Pu Hrang Nawl, Pu Dam Kho Hau, Pu Ro Thang hna cu India nih a tlaih hna i Kawlram kut ah (Hand Over) a pek hna. Col Suan Kho Pau cu Kum (10), Pu Hrang Nawl le Pu Dam Kho Hau cu kum (8) veve thawng tla ding in bia a rak caih hna i thawng an rak tla.


Chin Democray Party (CDP)

Ex. Member of Parliament John Mang Tling le Chin mino cheukhat hna cu U Nu hruaimi Parliament Democracy bu ah luh ve ding in Chin ram chung in Thailand ram ah an rak tli hna i 1969 December (30) ni ah Thai khualipi Bangkok khua ah an rak phan i Parliament Democracy (PD) bu ah 1970 kum January (1) ni ah an rak lut ve. 1970 April 6 ni ah William Salian Zam le Micheal Mang Khan Pua tiin Bangkok ah an rak phan ve i Pu Mang Tling hruaimi hna he an ni tong i bia an ni ruah. Mah an bia ruahnak le biakhiahnak nih Chin Democracy Party (CDP) dirh ding in an ti.
 

1971 February (20) ni ah Jimmy hruaimi Zomi Chin National Front (ZCNF) he an ni tong tthan i hnatlaknak minzen an rak thut. Mah minzen an thutmi ah cun CDP le ZCNF bu (2) kha hrawh i bu thar a simi United Zomi Democracy Party (UZDP) bu kha rak dirh tthan a si. 1971 kum February (25) ni ah kha hlan ZCLF Chairman a si mi Jimmy kha a chuah caah Party cu February 28 ni ah Chin Democray Party (CDP) bu thar an rak dirh tthan. Chairman caah Pu John Mang Tling , Vice Chairman caah Wiliaam Salian Zam, General Secretary Paul Chal Thaw le Finace Secretary ah David Thang hna an rak si. March 25 ni ah Paul Chal Thaw a chuak i Denial Thang Lian nih General Secretary ah an rak thim tthan.

1972, August 24 ni ah Miphun zalonnak le luatnak caah tiin dirhmi kawl ram thlanglei a rak phanmi Chin ralkap bu cu tonnak an rak tuah i Chin ralkap bu hi fek tein kan dirh lai an rak ti. KNPP Head-Quarter's pawng ah camp an rak dirh i mah camp min ah PHUN DAWT tiah a min an rak auh. Ralkap pawl (Chief of Staff) ah Pu John Mang Tling nih a rak tlaihpiak hna i William Salian Zam cu Major rank in tuanvo a rak tlai. A hnu thlakhat hnu ah Major William Salian Zam nih pumpak in John Mang Tling sinah Army Chief tlai ding in nawl a rak hal tikah lung tling tein John Mang Tling nih a rak pek i Major William Salian Zam cu Army Chief of Staff a rak si. Mah camp ah cun thla 6 an rak um i 1973 January (8) ni ah mah Phundawt camp in a ni 4 kal nak a si mi ah an rak i tthial i camp thar an rak sak. Mah camp min cu Laimi camp tiin an rak sak.

1973 January 29 ni ah Parliament Democracy Party Chairman U Nu cu a din i amah aiawh tu ding ah General Lin Kya nih a chan i Chin Democray Party chung ah lungdonghnak le tha zawrnak a chuak i Chin Liberation Army zong cu thazaang 150 in 100 ah an zawr chuk ve. 1976 kum February 18 ni ah PDP zong cu an hrawh i kawlram um miphun lungrualnak le luatnak bu (wkdif;&if;om;vlrsKd;aygif;pkH nD!Gwfa&;ESifh vGwfajrmufa&;wyfaygif;pk(wpn)) zong cu a rak rawk ve.

1976 January 14 ni ah Chinland ram ah sizungzi tuah ding he pehtlai in CDP/CLA pawl tonnak le biachahnak an rak tuah. Mah bia chahmi hna cu

1. Chin Liberation Army cu Chin National Army ah min thlen ding.
2. Chinland ram ah phak khawh ding in KIO sinah bawmhnak hal ding.
3. Chinland ram ah a phan kho mi pawl cu a tu an rank in leh thum in promotion pek ding
4. Chinland chung ah a rak phan kho mi Arakan Liberation Party hruaitu Khaing Mo Lynn le a hawi le pawl i ei din ding tuanvo lakpiak ding.

1976 December thla chung ah Major William Salian Zam hruaimi hna CLA cu Maneepawlaw Head-Quarter's in Shan ram cu an rak ra i Kachin ram lei ah an kal. Kachin an phak tikah 1977 kum thar a si i Nagaland an phak tikah fur a tla cang. Chinland an rak phak tikah cun Fur pi a si i Leta tlang (avomawmif) an rak phak tikah cun nikhua a chiat tuk le ruah tam, thli a hran tuk caah an dam hna lo i an rak zaw hna. Cu hlei ah si din ding, hnipuan an rak ngei lo caah an rak i thlawp kho lo i an nunnak tiang a rak liam.

Tedim, Phun Nuam khua an phak ah riahcaw an cawk lio ah Phun Nuam in meng 5 a hlatnak Thuklai khua ah riah caw a cawmi hna sin ah an information a leakout i BSPP ralkap nih an rak dawi hna. Phunnuam le Saizam ah an ni kap i mi 3 hma an pu. Riahcaw an ngei ti lo, Thlicia le ruah tam, ral i kah ruang ah Major William Salianzam a ho mi hna mi 20 hna cu Vangte khua ah Kawl ralkap nih an tlaih hna. Mah an tlaihmi hna CLA pawl cu bia zong ceih hna lo in Northern commmand Brig. Hla Tun order in Capt. Maung Aye nih Motor lam kam ah a tlar in a dirter hna i a rak kap/thah dih hna. Mah combat ah minung 120 an si i 46 hna cu Kalay thawng inn ah a kalpi hna i mah i kahnak ah mi pa 4 nih hma an pu. A dang 50 zong cu an thah hna. Mah hnu cu CLA (aka) CNA cu a rawk i an rak dirh kho ti lo.

Mizo National Front(MNF)
1961 kum October 28 ni ah Mizo National Front cu rak dirh a si. An Chairman ah Pu Laldenga nih a rak hruai hna i Kawlram, India le East Pakistan (Bangladesh) ram i a ummi Chin miphun hna umnak ram pawl cu ram pakhat ah kan ser lai i luatnak kan lak lai tiin ram rian an rak ttuan. 1962 December a zarhkhat nakah Laldenga, Lalnunmawia, Saingaka hna cu East Pakistan (Bangladesh) ram ah a thli in an rak ra i Pakistan MI pawl he an rak i tong. East Pakistan nih ttha tein an rak don hna i an hmunhma, hriamnam le phaisa kan bawmh hna lai tiah bia a rak kamh hna. Rianttuantti ding le ralkap training pek ding pawl hna zong hnatlaknak an rak ngeih. Mizo National Front nih a thli in Underground Mizo Government an dirh. Independent lak ding ah ram rian an rak ttuan i India cozah pi cu a rak doh.

Zomi National Liberation Front (ZNLF)
1966 kum March (1) ni ah MNF nih independent a phuan i India cu a doh. 1968 kum ah Mizoram ramri ah ral a rak tho i India le Kawl nih join operation a rak tuah ruang ah Mizoram ramri le Chinland chung ah an rak um kho ti lo i East Pakistan (Bangladesh) lei ah camp cu an rak i tthial. MNF he tiin Chin miphun pawl zong an rak i tel i Chin miphun chung ah rian rak ttuan kho ding in MNF nawl peknak thawng in Zomi National Liberation Front (ZNLF) cu rak dirh a si. Chairman ah Pu Tial Khal, Vice Chairman ah Thawng Luai, Foreign In-charge ah Pu Thawng Sai nih tuan vo an rak lak hna. East Pakistan Sunsawng khua pawng ah camp an rak sak i Mizo National Front he tiin rian an rak ttuantti.

1971 kum East Pakistan le India karlak ah ral a rak tho i an rak i do. East Pakistan ral an sungh i Bangladesh a rak chuah hnu ah MNF pawl zong Bangladesh ram ah camp an rak sa kho ti lo an rak based khawh lo hnu cun Mizoram (India) le Arakan ram hna ah camp an rak i tthial. Mah bantuk an rak cawlcang cuahmah lio ah MNF le ZNLF cu tonnak le biaruahnak an rak ngeih. Mah an ni tonnak ah cun Pu Lalnunmawi cu India ram ah kalter i India he ton ding ah lam kawlter ding. Cun Pu Tialkhal cu KIO ah kalter i KIO sin ah ral le fimthiamnak le a herhmi bawmhnak hal ding in tiin hnatlaknak an ngeih hnu ah 1972 kum ah ZNLF in Pu Tialkhal le Pu Sui Tling hna cu KIO sin ah an kal i Finance Secretary a si mi Brang Sai a hnu KIO (Chairman) a si mi he an rak i tong. KIO he hnatlaknak an rak tuahmi cu a rannak in ZNLF cu ral lei fimthiamnak cawmpiak ding in ti a si. Asinatein KIO nih cun Chin timi lawng kan theih caah kan nih nih cun Chin timi in nan rak kai lawng lawng ah training kan in pek hna lai an ti. Mah ticun Kachin sin ah an rak um i fawi tein an rak tlung khawh lo caah Ram rian an rak i din, an rak ttuan kho ti lo.

Chin National Front (CNF)
1988 kum March (20) ni ah India, Mizoram Aizawl khuapi Chaltlang ah meeting an rak ngei i mah i an meeting ah cun khahlan Zomi National Liberation Front (ZNLF) cu Chin National Front (CNF) in an rak thlen. An rak thlennak a sullam cu Zomi timi hi kan ni thei hna lo, cun Mizo zong kan ni thei hna lo. Kan nih kan theihmi cu Chin timi lawng kan theih an rak ti hna. Mah caah cun ZNLF tiin kan kal a si ah cun Kachin nih an bia an rak beuh cang hna bantuk in Chin miphun ah tiin nan rak lawng ah kan i chawnh hna lai i training kan in pek hna lai an rak ti bantuk in ZNLF in CNF (Chin National Front) ah an rak thlennak cu a si. Mah CNF i Chairman ah Pu Tial Khal cu an rak thim i General Secretary ah Pu Mang Khum cu an rak thim. Mah kum November thla ah Chin National Front i Central Committee (CC) an rak tuah i Pu Nothankap kha Kachin Independent Organization (KIO) he ton ding in Thai ramri i a ummi Karen National Union (KNU) General Head-Quarter ah an rak thlah. KIO i an Chairman Brang Sai he an ni tong i bu hnih tein kutsih in kawl ralkap cu kan dotti lai i ral kong he pehtlai in fimthiamnak kan in chimh hna lai tiah KIO Chairman nih cun mah tonnak (meeting) ah cun bia a chim i biakhiahnak an rak tuah colh. Mah tiin KNU HQ's i voithum a rak kal i an ni ton hnu i a rak kir hnu ah Pu Tialkhal sin ah Nothankap nih cun Chairman rian na ka kianh ding le na ka pek ding ah kan hal a ti i Pu Tialkhal nih cun Chairman a sinak cun a kianh i Central Committee meeting biakhiahnak Vote in CNF i a pahnihnak Chairman ah an rak thim.

1988 kum March in August thla tiang Democracy uknak duhmi ruang ah Kawlram pumpi ram buainak a rak chuah i kum 26 chung party pakhat lawnglawng nih uknak BSPP cu a tla i September 18 ni ah SLORC (e0w) timi Uknak ralkap cozah nih nawlngeihnak an rak lak. Ralkap nih nawlngeihnak an lak hnu ah Chin Student pawl le Chin mino hna cu Ralkap uknak hrawh ding le mahte khuakhan lairelnak (Self-Determination) hmuh tthan ding caah ral kan tho lai tiin India ram ah an rak tli hna. 

 India cozah nih Mizoram state Saiha khua le Champhai khua hna ah refugee's camp an rak tuahpiak hna i hmun a rak pek hna. Mah kum November chung ah mah refugee's camp pahnih a ummi hna cu miphun caah rianttuan ding in le raltho ding in an rak ti i Burma Democratic Front (Western/BDF) cu an rak dirh. Asinatein miphun caah rian a rak ttuanmi party a simi CNF ah cun lut ding in an rak ton hna i hmunkhat tein rian kan rak ttuantti lai tiah tonnak an rak tuah. 1989 kum January ah cun BDF chung in an chuak i CNF ah an rak lut. Mah hnu cun BDF zong cu a rawk i BDF chung in a tangmi kawl pawl kha ABSDF tiin an rak dirh ve.

1989 kum March thla ah Chin National Front (CNF) a cheu hna cu (KIO) sin ah ral lei thiamnak cawng ding in an rak kal i a cheu cu November thla ah Bangladesh ram lei ALP sin ah rallei fimthiamnak cawng ding in le hmunhma rak khuar ding in an rak i tthen i an rak kal hna. Mah hnu thawk cun miphun luatnak le zalonnak hmuh ding in tiin ram caah rianttuan ding in Chin National Army (CNA) timi miphun ralkap cu rak dirh a rak si. 1989 kum October thla ah CNF chung in lungthin i hmuh thiam lonak a rak chuak i Nothankap hruai mi CNF le Tialkhal hruai mi CNF tiin an rak i tthen. Party members a tam deuh le CNA ralkap nih Nothankap kha an rak pawmh i Nothankap cu hruaitu ah an rak ser.

Pu Tialkhal nih a hruaimi CNF cu a hnu ah min pakhat hnu pakhat in an thlen i a dongh nak Chin Liberation Council (CLC) tiin ram caah cun rian an ttuan. Pu Tialkhal zong cu mah bu cun a chuak i Pu Rozathang nih a rak hruai hna i ram caah rian an rak ttuan natein a tu hnu cun an ttuan kho ti lo. 2006 hnu lei ah Pu Tial Khal nih CNC (Chin National Confederation) timi bu a dirh tthan i mah bu cu tuchun ni tiang India le Bangladesh ramri lei ah an um.

Chin National Front (CNF) cu hriam tlaimi bu nih dirhmi National Democratic Front (NDF) ah member a si i mah hriamtlai bu ah hin bu 8 an um. Cu pin ah Demcratic Alliance of Burma (DAB) zong ah members a si. DAB hi 1988 ram buai hnu i a tlimi pawl bu le 1990 Kawlram election an tuah i thimnak i teinak a hmumi pawl nih nawlngeihnak an hmuh khawh lo hnu ram tang lei i an rak tlik i ram caah rian ka ttuan lai a timi paoh paoh nih rak dirh mi bu a si.

Mah bu nih an ni timh mi cu ralkap uknak hrawh i dihter le, Democracy uknak hman in Federal ram dirh ding, Self-determination hmuh tthan ding ah kan si khawhnak cio in kan ral kan dohtti lai tiin minsen rak thut i an rak dirhmi bu a si. 1992 December (9) ni ah Chairman a simi Pu Nothankap cu party i dun le daan pawl a buar caah Chairman rian in an chuah i Roger. F Biak Lian Thang nih a rak hruai hna i National Security Emergency Committee (NSEC) timi an rak dirh i party rian vialte cu ttuanvo an rak lak. Party conference kan auh lai i mah ah cun nawlngeihnak vialte kan ap tthan lai tiin 1992 kum December (9) ni ah letter no 1/92 in order an chuah.

1993 June (9-16) kar an rak tuahmi a voikhatnak coference cu Party Head Quarter umnak ah an rak tuah i mah ah cun Chairman ca ding ah Pu Roger F. Biak Lian Thang cu rak thim a si. Vice Chairman ah Pu Thomas Thangno, General Secretary ah Pu Benjamin Turing leng ah Central Committee (8) an rak thim hna.

Central Committee
1)      Zing Cung (Vice Chief of Staff/ Secretary of Defence Ministry)
2)      Pu Sang Hlun ( Chairman of Judicial)
3)      Captain That Ci (Member of Judicial)
4)      Captain Thang Yen (Secretary of Home Ministary)
5)      Dr. Suikhar ( Secretary of Foreign Ministary)
6)      Second Lieutenant HC Ral Hnin (Southern Command)
7)      Second Lieutenant Paul Sitha
8)      Sergent Malsawm (Secretary of Health and Education Ministery)

Mah Conference ah cun Party i Constitution cu an taar khawh. Chin National Army zong cu fekte le ttha tein rak dirh a si. Mah kum August thla thawk in mipi sin ah kau deuh in rianttuan a rak si. Operation pakhat hnu pakhat rak thlen i tuah a rak si. Ram kawmh bu hna i dirhmi bu hna he fek te le naih tein rianttuan hram an rak thawk.

1995 kum February (22) in an rak thawkmi a voikhatnak Party conference, a voithumnak Central Committee i meeting ah Party Chairman Roger F. Biak Lian Thang cu ngandam lonak ruang ah tiin dinhnak nawl a rak halmi cu Party Central Committee (CC) nih dinhnak nawl an rak pek i Party i Constitution ning bantuk in Vice Chairman a simi Pu Thomas Thangnou nih Party Chairman rian cu aa khinh i miphun le ram caah tiin rian a rak ttuanpi hna. 1997 June 20 in July 8 tiang a voihnihnak Party Conference cu Victoria Camp ah rak tuah a si i mah Conference nih Party nih tinhmi pa (5) kha an rak nem hngetter.

Mah pa 5 hna cu

1)A dik a hmaanmi Democrary ram kan dirh lai. mah kan dirh tikah
a)      Miphun pi hna i an ram kha charhchan in Ramkawmhram dirh ding
b)    Ramkawmh ram chung in chuahkhawhnak kha ramkawmh ram uknak daan zabu chung ah ttial taar ding
c)      Ramkawmhram ralkap bu cu miphun pi hna ram i ralkap hna i an milu rel khat in se rding.
2)      Chin miphun hna kan za tein mah te khuakhan lairelnak hmuh tthan ding
3)     Chin miphun hna zapi le Chinland ram chung mihna za tein lungrualnak fek tein ser ding
4)      Chinland ram ngeihmi chung ah Daihnak, rualrem te le tinco khahnak, daan zalennak cu kilven ding
5)      Ramkhel rian, chawlehnak, zatlangnun (Social) le kan dir hmun santer le rualremkhat tinco khahnak ding caah Chinland zapi hna he hmunkhat tein tuahtti ding timi hna cu hnatlaknak ngeih in an rak nemhnget.

Mah Conference ah Party i Chairman caah Pu Thomas Thangnou, Vice Chairman caah Pu Zing Cung, General Secretary caah Pu Benjamin Turing, Join General Secretary caah Pu Khua Uk Lian, EC members caah Pu Thang Yen le Dr. Suikhar hna pin ah CC members (9) thim an si chih.

Central Committe members cu
1)      Major. That Ci ( Chairman of Judicial)
2)      Captian HC Ral Hnin ( Vice Chief of Staff/ Asst. Secretary of Defense Ministry)
3)      Lieutenant Paul Sitha (Delhi Liaison Office In-charge)
4)      Lieutenant Solomon Thang Ding ( General Staff Officer)
5)      Second Lieutenant Mal Sawma (Secretary of Health and Education Ministry)
6)      Second Lieutenant Chan Hmung (Secretary of Finance Ministry)
7)      Second Lieutenant Uk Lian Thang ( Secretary of Home Ministry)
8)      Second Lieutenant Sunny Ngun Awi (Central Command Commander)
9)      Second Lieutenant Kam Do Dal (Southern Command Commander)

Mah leng ah Ralkap uknak cu hrawh i daihter ding caah a dohmi Aung San Su Kyi hruaimi Democracy bu pawl he hmunkhat tein ttuantti ding, pakhat le pakhat a bawmchan kho ding in ttuantti i dohtti ding le Meatrawtha i an rak tuahmi Tlangcung miphun hna tonnak in biakhiahnak kha kilven i nunter ding kha fek tein biakhiahnak an pom. Chin National Army i a voikhatnak Commandent pawl Conference zong 1997 October 15-22 tiang Victoria Camp an rak tuah i mah Conference nih a tinhmi cu ralkap thawnter, fehter tthan ding, miphun ralkap he a tlak a tlingmi a si khawhnak ding caah ruahnak le biakhiahnak an rak ngeih. Kan ral a simi Kawl ralkap hi ral lei thiamnak in kan doh tikah Strategy, Tactical pawl ruat i biakhiahnak an tuah. Party hruainak cu a ngan bik le lu bik ah chiah i miphun luatnak le zalonnak kan hmuh hlan, teinak kan hmuh hlan tiang ral sin ah tangdor (Surrender) in  um lo i kan ral kan thih hlan tiang kan doh lai timi biakhiahnak an ngei.

2003 kum a voithumnak Party Conference cu November 5-12 tiang Victoria camp ah kan tuah i mah Conference nih Aims and Object ah a tang lei bantuk in a khiah

1) Miphun hawi hna he a khatmi ramkawmh ram dirhyti ding (Federal State)
2) Mah te khuakhan lairelnak kan hmuh khawh tthan ding in tiin timhnak an ngei. Self- Determination) le Democracy

A voithumnak Party Conference nih Party Chairman ah Pu Thomas Thangnou, Vice Chairman ah Pu Zing Cung, General Secretary ah Pu Thang Yen, Join General Secretary ah Dr. Suikhar, EC members ah Captain Paul Sitha le Lt. Col HC. Ral Hnin pin ah Central Committe Members ah 13 thim an si.

Central Committe hna cu

1)      Captian Khua Uk Lian
2)      Major Solomon Thang Ding
3)      Lieutenant Sunny Ngun Awi
4)      Second Lieutenant Mang Lai
5)      Second Lieutenant Ro Khawma
6)      Second Lieutenant Tui Dim
7)      Sergent Major Lian Za Pum
8)      Sergent Hla Tun
9)      Pu Hung Maung
10)  Pu Ni Bawi
11)  Pu Thetni
12)  Pi Sui Chin
13)  Khumi representative (1)

Mah conference ah SPDC i roadmap cu 1990 kum thimnak in teinak a rak hmumi party pawl le tlangpar miphun (Ethnic National) hna i an kong lam kha zei rel loin a tuah hlei ah, a tuah dingmi election kong he pehtlai in caan a phuang lo, Basic Principles (104) pawl charhchan in tuah a timh caah Democracy lam le ram ah an kan phakpi lai lo timi hmuh a si caah kan pawm lo an ti. 

SPDC nih miphun rualremnak le Democracy ram tundin taktak a duh a si ah cun ram pumpi huah in raldaihnak ding le Party zapi ramkhelnak caah ttemtawnnak um lomi luat taktak in a tuah a hau. Mah hnu lawng lawng ah kawlram kong buainak remh khawhnak ding ah cun 1990 kum thimnak i teinak a la mi Party pawl, tlangpar miphun hna i party pawl kha a pawm hna i ramkhel uknak daan zabupi an ttialnak ah an ni tal lai i a fekmi daan zabu pi cauk pakhat le Democratic Federal Union ram khawmram pi cu an chuahpi lai kan ser lai tiah hnatlaknak an ngei.

Cun Chinland chung in ram caah rianttuanmi hna Party pawl he hmunkhat tein zei tin dah kan ttuantti lai i kan lung kan ni fun lai timi hna ceih in a ra dingmi kum chung ah Consensus ngeih khawh ding in lam kan kawl lai ti ah biakhiahnak an rak ngei. Mah biakhiahnak ning in 2004 kum April thla chung ah Chinland caah tiin a ttuanmi hna political party a simi 1990 kum i teinak a rak hmumi a simi Chin National League Deomocracy (CNLD), Mara People's Party (MPP), Zomi National Congress (ZNC) le civic groups, Woman organization pawl he tiin rianttuantti ding in minsen thutnak kan rak ngei. Mah minsen thutnak thawng in Political Alliance of Committee of Chinland (PACC) timi bu rak dirh a si.

2008 kum December 8-13 tiang ah Party i a voilinak conference cu Mizoram chung ah kan tuah i tlamtling tein kan dih. Mah conference nih aa tinhmi hna cu

1) Miphun hawi hna he a khatmi ramkawmh ram dirhtti ding (Federal State)
2) Mah te khuakhan lairelnak kan hmuh khawh tthan ding in tiin timhnak an ngei. Self- Determination) le Democracy

A voilinak Party conference nih a bu hruaitu ding ah a thimmi hna cu Chairman caah Pu Zing Cung, Vice Chairman (1) caah Pu Thomas Thangnou, Vice Chairman (2) caah Pu Thang Yen, General Secretary caah Pu Paul Sitha, Joint General Secretary (1) caah Dr. Sui Khar, Joint General Secretary (2) caah Pu HC. Ral Hnin, Central Excutive Committee ding hna caah Dr. Andrew Ngun Cung Lian, Pu Khua Uk Lian, Colonel Solomon hna leng ah Cetral Committee hna caah minung 13 an thimh hna.

Central Committee
1)      Pu Mang Lai
2)      Pu Thet Ni
3)      Pu Hla Tun
4)      Pu Peter Ram Lian
5)      Pu Thla Hei
6)      Pi Sui Chin
7)      Pu Ro Khawma
8)      Pu Hung Maung
9)      Khumi Area Representative
10)  Lt. Col Hrang Tin Thai
11)  Major Lian Za Pum
12)  Major Biak Ling
13)  Major Sang Lian Thang
14)  Major Than Tun

Mah Party conference nih cun Tripartite Dialog in ton i kawlram buainak kong chim le ceihtti hi a tha bik lam a si tiah a ti. SPDC i roadmap step by step kha a pawm lo bantuk in mah roadmap i a donghnak a simi 2010 election ding zong hi a pom lo tiah a ti. Cun ka doh zungzal lai tiah hnatlaknak a ngeih. 

Asinatein Chin miphun aiawh in kawl cozah (SPDC) nih a tuah dingmi 2010 general election chung ah ka zuam ve lai i timi party a dirhmi, pumpak (Independent) in party dirh i ram aiawh in bia ka chim lai ka ttuan lai a timi bu paoh paoh cu a zei lei paoh in ka bawmh lai i ka ttuanpi lai tiah biakhiahnak a ngei.

Cu leng ah tuchun ni Chin miphun kar ah kan tuarmi maupar ruang i Mangttam kan tuarmi hi ramchung ramleng in bawmhnak a pemi Chin miphun bu pawl, Biaknak lei bu, Pumpak dirhmi bu hna le NGO's pawl he hmunkhat kutsih tlaih tiin rian kan ttuantti lai ti ah biakhiahnak a tuah.

Kawl Cozah (SPDC) nih Chin miphun tinco ding a simi Basic rights cung ah nemnehnak a tuahmi pawl ruang i ram leng a chuakmi Chin miphun pawl hna hi miphun sinak fehternak le miphun himnak tiang zong a hrawhter ruang ah thinphan thlalau tiang le hi miphun pi buainak hi ventti ding in Chin miphun bu pawl he hmunkhat tein rian kan ttuantti ah biakhiahnak a ngei.

Chinland Government
CNF nih rian a ttuan khawh nakding caah le a policy au chuahpi ding caah, cun CC le CEC nih an khiahmi biachah pawl ttuan ding in Chinland Government cu dirh a rak si. Chinland Government nih ramchung ram leng ah miphun hawi hna sin ah pehtlaihnak le a herhmi paoh rak tuah dih a si. Chinland Government tang ah Ministry pa 6 chiahpiak a rak si. Mah ministry hna nih cun anmah le rian cio cu rak ttuan a si. Chinland Government cu President rule in kal a a si. Government body tang ah chiahmi ministry pa 6 hna cu

10)  Home ministry
11)  Finance ministry
12)  Foreign Ministry
13)  Trade ministry
14)  Health and Eduction ministry
15)  Defense ministry an si hna.

Chinland Government derh a sinak cu miphun pi nih Government structure khi kan ram le ka vawlei ah mahte khuakhan lairelnak kan ngeih khawh tikah zoh thiam hna seh, hmang thiam hna seh tiin cun Democracy kan hmuh tikah kan herhbaumi kha zoh thiam hna seh law a herhmi paoh ah chah thiam hna seh timi ruahchan in rak dirh a rak si.

Chinland Government nih a kalpimi cu CNF conference nih a thlakmi policy pawl kha rianttuan ding in a si. Government of Chinland tiin kalpi a si i President rule in kal a si. GOC cu 1993 a voikhatnak conference dih in ram chung ah ttha te in rianttuan ding in ti a si bantuk in CNF nih ram chung ah 1994 kum in Home Tax a rak lak. Cu hlan ah CNF tang GOC nih home tax a rak la lo. 1997 kum a voihnihnak conference kan dih hnu in GOC cu ttha tein derhter le fek deuh in rian a ttuan ding ah tiin ministry zong ttha tein rian pek le khinh an rak si.


Chinland Government cun President rule in derh a si. GOC tang a ttuanmi min le Ministry pawl min cu a tang lei bantuk hin rian khinh an si hna.

1)      Col. Thomas Thang Nou         (President)
2)      Capt. Khua Uk Lian               ( Vice President)
3)      Maj. Thang Yen                      (Secretary of Goverment)
4)      Lt. Col Zing Cung                  (Secretary of Defense)
5)      Capt. HC Ral Hnin                 (Asst. Secretary of Defense)
6)      Capt. Dr. Sui Khar                  (Secretary of Foreign)
7)      2nd Lt. Uk Lian Thang             (Secretary of Home)
8)      2nd Lt. Tui Dim                        (Asst. Secretary of Home)
9)      2nd Lt. Malsawmliana              (Secretary of Health & Education)
10)  2nd Lt. Chan Hmung               (Secretary of Finance)
11)  Pvt. Siam Mawi                      (Asst. Secretary of Finance)
12)  Sgt. Maj Hrang Tin Tthai        ( Secretary of Trade)
13)  Sgt. Mang Lai                         (Asst. Secretary of Trade) tiin rian khinh an si.

Defense Ministry tang ah Army line cu chiah a si. CNF tang CNA a chuahnak cu KIO/A sin in training an dih i private number of regional number hmuh hnu training kaimi lawng nih hmuhmi a si.

Vice president Capt. Khua Uk Lian cu NCUB (Western part) ah Chairman rian a ttuan caah Vice a sinak in 1999 kum ah aa din i a mah aiawhtu ah Maj. Thang Yen nih a chan. SOG cu Capt. HC Ral Hnin nih a ttuan chih. Private Siam Mawi aa dinh hnu in Sgt. Maj Va Ong nih 2nd Lt. Chan Hmung cu rian a bawmh. GOC cu kum 2000 kum September in hrawh a si i Party tang department pakhat bantuk in ser tthan a si.

Defense tang ah army cu chiah a si bantuk in CNA cu GOC i Defense ministry nih a tlaih. 1988 kum in 1993 kum CNF a voikhatnak conference tuah hlan tiang hi ningcang loin CNF hi a rak kal. Rank pek zong ah order in pek um tuk lo. KIO/A pawl sin i a kaimi hi ttha tein rak pek deuh an si. 

Cu lo cu No Than Kap nih pe uh a timi paoh kha pek an rak si ko. Army rank cu army training lak dih hnu lawng ah rank cu pek phung a si. Asinatein CNA a voilinak tiang training pek tiang ah hin rank ngeimi in rak kai cio an si. Ralkap training an kai hlan ah rank an rak ngei cio. CNF cu ttha tein a kal khawh hlan tiang hi a voihnihnak i Chairman thimmi No Than Kap nih a duh ning in a kalter.

CNF chung i Chairman a si mi hna cu
1)      Pu Ttial Khal (1988 March – 1988 kum dih lai tiang)
2)      Pu No Than Kap ( 1988 kum dih lai in 1993 CNF Conference tuah hlan tiang)
3)      Pu Roger Biak Lian Thang (1993 the first CNF conferenc in 1995 kum thawk ka tiang)
4)   Brig. Gen Thomas Thang Nou (1995 kum thawk ka in 1997 kum second conference tiang Acting Chairman in a ttuan i 1997 Second Conference – 2008 the fourth conference thawk hlan tiang kum 14 chung a kan ttuanpiak)
5)      Pu Zing Cung (2008- 2010 Emergency Conference tiang) 
tiin rian khinh an rak si.

2010 kum Emergency hlan hi cu party member chung, party number a ngeimi lawng nih ttuan khawh a rak si. Emergency conference nih party member a simi zong siseh, a lengmi zong siseh kau duh in rianttuan khawhnak ding caah tiin towns 9 based in a thim i cu ti cun a thar policy in kal tthan a si.

CNF nih Liaison Office hi 1997-2001 kum tiang hi hmun 4 ah a chiah. Bangladesh, Delhi, Aizawl le Saiha ah a chiah hna. CNF chung in Garry (BRC) nih 1995 kum ah training a rak pek hna. Cu training a rak kaimi hna cu Terah, Micheal, Biak Ceu, Van Lal, Sang Lian Thang le Thawng Nawl hna hi an si.

  Cu i an i timhmi cu Chin Human Rignts Organization(CHRO) derh i kan miphun nih nuhrin covo kan hmuh khawhnak ding caah kan aupi lai tiah rak timhlamh a si. CHRO rian cu 1995-1998 tiang Sgt. Micheal Ngin Sian Pau nih a tlaih. 1998 kum Kawl kut in a liam tiang felte le ttha tein a rak kalpi. 1998 Ottawa (Canada) ram i Chin Forum an rak derh khawh hnu cun CHRO cu Chin Forum tang ah rak kalter a si leng ah Civil Soceity ah rak chiah tthan a si.

CNF nih CHRO lawng cu a si kho lo. Kan ram chung ah Development zong kan tuah chih a hau tiah ti a si. Cu ve bantuk cun 1995 kum tthiamtthiam ah CRDC (Chin Relief and Development Committee) timi cu rak derh chih a si. Cu CRDC cu Pu Biak Ceu nih a rak tlaih. A hnu ah CRDC cu NCCD ti ah rak thlen in an rak kalpi tthan.

2003 kum CNF conference tuah lio ah rak tinhmi cu kan Chin miphun huap in zeitin dah aw khat in kan chuah khawh lai? Lungrualnak kan chuah khawh lai timi rak timh a si bantuk in a ra dingmi kum 2004 chung ah kan Chin miphun i bu paohpaoh fonh in Camp Victoria ah seminar tuah kho sehlaw timi kha bia khiahnak ah kan rak ngeih bantuk in 2004 kum ah CCB cu auh in PACC tiang rak derh khawh a si. PACC cu Aizawl ah zung tuah ding ti a si. Zung hlannak ah phaisa an rak ngeih rih lo caah CNF zung ah thla 8 chung CNF nih a herhmi paoh a tawlrelpi i a zohkhenh. PACC cu a dang tein zung an hlan khawh hnu ah CNA a auh ve i CNC timi a rak derh.

SLORC chan lio in CNF cu Khrihfa upa pawl hman in rak chawnh a timh len ko natein rak i chawnhnak a tlam a tling kho bal lo. SLORC nih voi 4 tiang biaknak le upa le khuami nupa i upatmi hna sin in tiin a ruahmi pawl a thim hna i a rak chawnhter hna. A voikhatnak an rak i chawnh hi 1994 kum Sep 25 ah a si. A voihnihnak cu Jan 25 1997 kum ah le Apri 20 ni 1997, July 9, 1997 Victoria Camp ah a rak si. Peace Talk committee cu 1996 kum July thla ah rak derh a si.

Mah lio an rak i ton lio ah SLORC nih a rak timi cu
a)      Politic kong ceih lo ding
b)      Development kong lawng ceih ding
c)      Hriamnam pawl kal tak le chiah tak in anmah kut tang ah umter
d)     NDF le DAB he pehtlaihnak kha hlawt in kal tak ding
e)    Cozah phu dohtu pawl he i pehtlaih lo ding  
timi pawl a si ruang ah CNF nih cun a duh lo i an rak i chawnh khawh lonak cu a si.

SPDC chan zong ah Biaknak le upa hna cu a rak hman tthan hna. SPDC nih a kalpimi le a bia denhmi " Exchange arms for peace" timi a si ruang ah chawnh khawh a rak si lo. Kum 2000 le 2003 ah Aizawl ah rak tonnak cu an rak ngeih. 2007 kum i tonnak an rak ngeih dih hnu in 2007 kum March ni 15 ni ah a voikhatnak Kawl ralkap SPDC he tonnak an rak ngei. Cu i an i tonnak ah cun CNF aiawh in a tang lei pawl hi rak kalter an si hna.
1)      Dr. Sui Khar   (JGS 1) Leader
2)      Paul Smith       (EC)    Second Leader
3)      Khua Uk Lian             Member
4)      Maj. Solomon              Member
5)      Rokhawma                  Member
6)      Ni Bawi                       Member
7)      Thetnei                        Member hna an si. 
Cu i an rak kalpimi cu zumhnak (trust building) rak tuah kha a si.

Kawl ralkap SPDC cozah lei in Colonel Min Htin nih a hruai hna i ni 2 chung hmaitonh biaruahnak cu an rak ngeih.

 SPDC chan lawnglawng ah i chawnh khawh a si i 2007 kum dih lai ah a voihnihnak i chawnh tthan ding ti a si natein Kawlram pumpi ah phungki nih duhlonak an langhter ruang ah zeihmanh tuah khawh a si lo. Chawnhbiaknak an tuah hngit dingmi zong a tlam a rak tling ti lo. ( Soure :Henry Thang Kip Mang)

LAI HOLH